1. Katuturan ng Kabihasnan
2. Kabihasnang sumibol sa lambak-ilog (Tigris-Euphrates,
Indus, Huang He, at Ilog Nile)
Katuturan ng Kabihasnan
Kabihasnan - ito ay nagmula sa salitang-ugat na bihasa na ang kahulugan ay eksperto. Ito ay pamumuhay na nakagawian ng maraming pangkat ng tao. Kasama sa pag-unlad ng kabihasnan ay ang wika, kaugalian, paniniwala, at sining.
Karaniwan nang sa mga lambak-ilog nagsimula ang mga kabihasnan sapagkat halos lahat ng pangangailangan ng mga tao upang maipagpatuloy ang kanilang buhay ay matatagpuan sa ilog.
Kahulugan at Katangian ng Kabihasnan
Ang Kabihasnan ay isang yugto ng kaunlaran ng isang lipunan. Una itong umusbong at nalinang sa mga lambak-ilog. Bago pa man natuklasan ang mga Sistema ng pagsulat, ang mga Asyano sa mga lambak-ilog ng Tigris-Euphrates, Huang Ho, at Indus ay nagsimula nang mamuhay ng pirmihan at linangin ang kanilang kabihasnan. Maging ang mga tao sa Ehipto ay nagsimula na ring paunlarin ang kanilang kabihasnan sa Ilog Nile.
Ang patuloy na paglinang ng kabihasnan ay nagdulot ng pag-unlad ng pamumuhay ng tao kasabay ito sa paglaki ng kanilang populasyon. Ang pagiging bihasa sa kanilang mga naging tuklas ang nagtulak sa kanila upang lalong paunlaran ito at magsaliksik ng marami pang bagay na makakatulong pa lalo sa kanilang pamumuhay. Sa katagalan, ang kanilang pamumuhay ay lalong umayos, kasabay ito ng pagbuo ng pamunuan para sa kaayusan ng lahat. Makalipas ang maraming taon, nagkaroon na sila ng maayos at planadong pamahalaan, organisadong pamayanan, at lungsod-estado na siya namang naging batayan ng makabagong panahon.
Isang katangian ng kabihasnan ang pagkakaroon ng lungsod. Nakikilala ito sa pamamagitan ng kanilang wika, sining, arkitektura, edukasyon, at nakamit nagawaing intelektwal, pamahalaan, at militar.
Kabihasnang nabuo sa Lambak-Ilog Tigris-Euphrates
Mesopotamia
Ang Mesopotamia ay nagmula sa wikang Griyego na "Meso-Pagitan" at "Potamos-Ilog," nangangahulugang, lupain sa pagitan ng dalawang ilog. Ito ay umusbong sa Fertile Crescent, isang paarkong matabang lupaing nagsisimula sa Persian Gulf hanggang sa Silangang baybayin ng Mediterranean Sea. Ang Ilog Tigris at Ilog Euphrates ang dalawang ilog na nagpagitna sa mesopotamia. Ang palagiang pag-apaw ng mga ilog na ito ay nagdulot ng pataba sa lupaing mesopotamia sapagkat naiiwan sa kalupaan na ito ang banlik na siyang mainam para sa sakahan.
Ang Kabihasnan ng Mesopotamia ay itinuturing na cradle of civilization o lunduyan ng unang kabihasnan sa buong daigdig. Ang mga unang wika, pagsusulat, agrikultura, at iba pang mahahalagang imbensiyon ay naunang napaunlad ng Mesopotamia. Sa paglipas ng panahon ay patuloy na umunlad ang Mesopotamia. Dahil dito, maraming kalapit na kabihasnan o imperyo ang nagkaroon ng interes na sakupin ang Mesopotamia. Unang nanirahan dito ang mga Sumerian at sinundan ng mga dayuhang mananakop na Akkadian, Babylonian, Hittites, Assyrian, Chaldean, Hittite, Persian, at mga Phoenician.
Sumerian (3500-2340 B.C.E.)
-Nabuo ang 12 lungsod estado (hal. Eridu, Kish, Lagash, Uruk, at Ur) na pinamunuan ng isang haring pari o mas kilala sa tawag na patesi.
-Naniwala sila sa maraming Diyos at Diyosa na anthropomorphic o may katangian at pag-uugaling tao.
-Cuneiform (hugis-sinsel) ang paraan ng pagsulat na ginamitan ng stylus at clay o luwad na lapida.
-Madalas ang tunggalian ng mga lungsod-estado tungkol sa lupa at tubig kaya hindi nakabuo ng isang matatag na pamahalaan ang mga Sumerian.
Akkadian (2340-2100 B.C.E.)
-Sinakop ni Sargon I (2334-2279 B.C.E.) ang mga lungsod-estado at itinatag ang kauna-unahang imperyo sa daigdig.
-Si Sargon I ay mula sa hilagang bahagi ng Mesopotamia sa lungsod- estado ng Akkad o Agade.
-Isa sa pinakahuling mahusay na pinuno ng Akkadia si Naram-Sin (2254-2218 B.C.E).
-Noong 2100 B.C.E., panandaliang nabawi ng lungsod estado ng Ur ang kapangyarihan nito at pinamunuan ang Sumer at Akkad.
-Bumagsak ang dinastiyang Ur sa pagsalakay ng mga Amorite at Hurrian sa Mesopotamia. Sa loob ng sumunod na tatlong siglo, ang mga lungsod-estado sa katimugan, partikular ang Isin at Larsa, ay nagtunggalian upang makontrol ang rehiyon.
Babylonian (1792-1595 B.C.E.)
-Sinakop ni Hammurabi, pinuno ng kabiserang lungsod na Babylon, ang Mesopotamia.
-Sa panahon ng kaniyang paghahari, nasakop ni Hammurabi ang mga kaharian sa hilaga, kabilang ang kahariang Ashur.
-Naging tanyag sa batas na “mata sa mata at ngipin sa ngipin” (“an eye for an eye, and a tooth for a tooth”) mas kilala sa tawag na Kodigo ni Hammurabi na binubuo ng 282 batas na nagsisilbing pamantayan ng kabihasnan
-Nang mamatay si Hammurabi ay nagkawatak-watak ang kaharian ng Babylon.
-Noong 1595 B.C.E., sinalakay ng mga Hittite Anatolia ang Babylon bagamat naipagpatuloy pa rin ng mga lungsod estado ang pamumuhay sa ilalim ng mga dayuhang pinuno.
Assyrian (1813-605 B.C.E.)
-Noong 1120 B.C.E., nasupil ni Tiglath-Pileser I (1114-1076 B.C.E.) ang mga Hittite at naabot ng puwersa ang baybayin ng Mediterranean at itinatag ang imperyong Assyrian. Sila ay malulupit at mababagsik kaya natalo ang mga Babylonian at Hittite.
-Noong ika-9 na siglo B.C.E., nagpadala sila ng mga ekspedisyong militar pakanluran upang mapasakamay ang mahahalagang rutang pangkalakalan at makatanggap ng tributo.
-Isa si Ashurbanipal (circa 668-627 B.C.E.) sa mga haring kinakitaan ng maayos na pamamahala sa kaniyang panahon at nagpatayo ng kauna-unahang silid-aklatan
-Pinabagsak ng mga Chaldean ang Assyria sa isang pag-aalsa.
Chaldean (612-539 B.C.E.)
-Si Nabopolassar (612-605 B.C.E.) – ang nagtatag ng bagong imperyo ng Babylonia matapos pangunahan ang isang pag-aalsa laban sa Assyria.
-Tuluyang naigupo ni Nebuchadnezzar II (605-562 B.C.E.), anak ni Nabopolassar ang natitirang hukbo ng Assyria noong 609 B.C.E.
-Si Nebuchadnezzar II - ang pinuno ng imperyo nang natamo nito ang rurok ng kadakilaan. Nagpagawa ng Hanging Gardens of Babylon para sa kaniyang asawa, kinilala ito bilang isa sa Seven Wonders of the Ancient World.
-Noong 539 B.C.E., ang Babylon ay nilusob ng hukbo ni Cyrus the Great ng Persia hanggang tuluyang naging bahagi ng mas malawak na imperyo ng mga Persian ang Mesopotamia.
Persian (539-330 B.C.E.)
-Nagtatag ng isang malawak na imperyo na tinawag na Achaemenid. (Iran)
-Sa ilalim ni Cyrus The Great (559-530 B.C.E.) – nagsimulang manakop ang mga Persian. Napasailalim nila ang mga Medes at Chaldean ng Mesopotamia at Asia Minor (Turkey ngayon).
-Sa pamumuno ni Darius the Great (521-486 B.C.E.) narating ng Persia ang tugatog ng tagumpay. Umabot ang sakop hanggang India.
-Epektibo ang pangangasiwa ng mga pinunong Persian sa kanilang imperyo. Hinati ang imperyo sa mga lalawigan o satrapy at pinamahalaan ng gobernador o satrap.
-Nagpagawa din dito ng isang Royal Road na tinatayang may habang 1677 milya o 2699 na kilometro mula Sardis hanggang Susa.
-Napatanyag din ang mga Persian sa pagsulong ng relihiyong Zoroastrianism na itinatag ni Zoroaster.
Hittite
-Mga mandirigmang Indo-Europeo na nanirahan sa silangang bahagi ng Asia Minor noong 2000 B.C.E.
-Ipinalaganap ang monoteismo, uri ng relihiyong sumasamba sa iisang diyos.
-Makapangyarihan dahil sila ang kauna-unahang nakatuklas at gumamit ng bakal bilang sandata at kasangkapan. Nakilala din sila sa paggamit ng kabayo at ginagamit ito bilang chariot.
Phoenician
-Ang kabihasnang Phoenician ay lumitaw noong 2000 B.C.E sa silangan ng Dagat Mediteranean o kasalukuyang bansang Lebanon.
-Dahil sa kanilang katangiang pisikal nakilala sila bilang mga mangangalakal at manlalayag.
-Ang purple dye na simbolo ng kamaharlikahan sa kabihasnang kanluranin ang pangunahing produkto na kanilang kinakalakal sa mga Europeo.
-Nakabuo ng alpabeto na naging batayan ng kasalukuyang alpabeto.
-Sila ay naging tanyag ng kanilang sakupin at naging kolonya ang Carthage (Tunisia) na makapangyarihan sa Mediteranean.
Ang mga unang kaharian sa Mesopotamia ay nagtagal nang mahabang panahon. Ang ilang bahagi ng Mesopotamia ay napasailaalim sa pamamahala ng mga Romano.
Kabihasnang Umusbong sa Lambak-Ilog ng Indus
Kabihasnang Indus sa Timog Asya
Ang Timog Asya ay isang malawak na tangway na hugis tatsulok. Sa kasalukuyan,binubuo ito ng mga bansang India, Pakistan, Bangladesh, Afghanistan, Bhutan, Sri Lanka, Nepal, at Maldives.
Ang rehiyong ito ay kakaiba sa aspektong heograpikal at kultural kung ihahambing sa ibang panig ng Asya. Madalas itong tawagin ng mga heograpo na sub-kontinente ng India dahil inihihiwalay ito ng mga kabundukan, kaya maituturing itong halos isang hiwalay na kontinente. Matatarik na kabundukan ng Hindu Kush, Himalayas, at Karakuran ang nasa hilaga nito samantalang pinalilibutan ito ng Arabian Sea sa kanluran, Indian Ocean sa katimugan, at Bay of Bengal sa silangan. Tulad ng ibang kontinente, samu’t sari rin ang wikang ginagamit sa rehiyong ito.
Bagama’t ang rehiyong ito ay inihihiwalay ng mga kabundukan sa hilaga, nakararanas din ito ng mga pagsalakay at pandarayuhan. Nakapapasok ang mga tao sa mga daanang tulad ng Khyber Pass sa hilagang-kanluran, dala ang kanilang sariling wika at tradisyon, na nagpayaman sa kulturang Indian.
Sinasabing mahirap na lubusang mabatid ang sinaunang kasaysayan ng India. Nakahukay nga ang mga arkeologo ng mga kasangkapang ginamit ng mga ninuno subalit hanggang sa kasalukuyan, hindi pa rin nauunawaan ng mga iskolar ang mga naiwang sistema ng pagsulat ng sinaunang kabihasnan ng India.
Nagtataglay sila ng payak na pamumuhay, likas ang pagiging matapang at malakas kaya tinuturing sila na mahuhusay na mandirigma, Ang pinagsamang kultura ng mga Dravidian at Aryan ay nagbigay-daan sa relihiyong Hinduismo, ito ay itinuturing na pinakamatandang relihiyon sa daigdig.
Heograpiya ng Lambak ng Indus
Ang mga lungsod ng Harappa at Mohenjo-Daro sa lambak ng Indus ang pinakabagong tuklas na mga sinaunang sentrong kabihasnan sa kasalukuyang panahon. Natagpuan ng mga arkeologo ang mga labi ng dalawang lungsod noong 1920 ang mga lugar na ito. Gayon din ang lipunang nabuo rito, ay kasabay halos ng pagsisimula ng Sumer noong 3000 B.C.E.
Mas malawak ang lupain sa Indus kung ihahambing sa sinaunang Egypt at Mesopotamia. Sakop nito ang malaking bahagi ng hilagang-kanluran ng dating India, at ang kinaroroonan ng lupaing Pakistan sa kasalukuyan. Ang mga lungsod na ito ay nagsimulang humina at bumagsak noong ikalawang milenyo B.C.E. Sa kasalukuyan, tinatayang mahigit 1000 lungsod at pamayanan ang matatagpuan dito partikular sa rehiyon ng Indus River sa Pakistan.
Nagsimula ang kabihasnan sa India sa paligid ng Indus River. Ang tuktok ng kabundukang Himalaya ay nababalot ng makapal na yelo at nagmumula sa natutunaw na yelo ang tubig na dumadaloy sa Indus River na may habang 2900 km.(1800) milya at bumabagtas sa Kashmir patungong kapatagan ng Pakistan.. Katulad sa Mesopotamia, ang pagkakaroon ng matabang lupa ay naging mahalaga sa pagsisimula ng mga lipunan at estado sa sinaunang India. Sa pagitan ng Hunyo at Setyembre bawat taon, ang pag-apaw ng ilog ay nagdudulot ng pataba sa lupa at nagbibigay-daan upang malinang ang lupain.
Daan-daang pamayanan ang nananahan sa lambak ng Indus sa pagsapit ng 3000 B.C.E. Karamihan sa mga ito ay maliliit na pamayanang may tanggulan at maayos na mga kalsada. Nang sumunod na limang siglo, nagkaroon din ng mga kanal pang-irigasyon at mga estrukturang pumipigil sa mga pagbaha.
Sa kasalukuyan, isa lamang ang India sa mga bansa sa Timog Asya. Subalit kung susuriin, ang hilagang bahagi nito ay tahanan at pinag-usbungan ng sinaunang kabihasnang namumukod-tangi sa iba.
Mahalagang Kaganapan sa Kabihasnan ng India
circa 2500
Pag-usbong Kabihasnan sa India
circa 2000
Pag-abot sa tugatog ng kabihasnan sa Harappa
circa 1500
Pagkawasak ng Mohenjo-Daro dahil sa mga Aryan
327 BCE
Pagsalakay ni Alexander the Great sa India
321 BCE
Pagsisimula ng Dinastiyang Maurya na tumagal hanggang 184 BCE
247 BCE
Paghahari ni Asoka ng Imperyong Maurya
320 BCE
Pagsisimula ng Imperyong Gupta
1526 BCE
Pagtatag ng Imperyong Mughal
Kabihasnang Umusbong sa Lambak-Ilog ng Huang Ho
Ang Kabihasnang Tsino sa Silangang Asya
Ang kabihasnang umusbong sa China ay itinuturing na pinakamatandang kabihasnang nananatili sa buong daigdig hanggang sa kasalukuyan. Nag-ugat ito halos apat na milenyo na ang nakalilipas. Noon pa man, mithiin na ng mga Tsino ang pagkakaroon ng mahusay na pamamahala.. Ang pagkakaroon ng mga ideolohiyang suportado ng estado, partikular ang Confucianism at Taoism, ay lalo pang nagpatatag sa kabihasnang Tsino. Sa aspektong politikal, halinhinang nakaranas ang China ng pagkakaisa at pagkakawatak-watak. Ang mga pangyayaring ito ang humubog sa kultura at mamamayan ng bansa hanggang sa makabagong panahon.
Heograpiya ng Huang Ho
Tulad ng Mesopotamia at India, ang kabihasnan sa China ay umusbong sa tabing-ilog malapit sa Yellow River o Huang Ho.
Ang ilog na ito ay nagmumula sa kabundukan ng kanlurang China at may habang halos 3000 milya. Dumadaloy ito patungong Yellow Sea. Ang dinaraanan nito ay nagpabagobago nang makailang ulit sa mahabang Ito ay dumadaloy patungo sa Yellow Sea. Ang dinaraanan nito ay nagpabago-bago nang makailang ulit sa Mapa ng Kabihasnan sa China mahabang panahon at humantong sa pagkakabuo ng isang malawak na kapatagan, ang North China Plain. Ang pag-apaw ng Huang Ho ay nagdudulot ng pataba sa lupa ngunit dahil sa pagiging patag ng North China Plain, madalas nang nagaganap ang pagbaha sa lugar na ito.
Ayon sa tekstong tradisyunal ng China, ang Xia o Hsia ang kauna-unahang dinastiyang naghari sa China.
Subalit dahil sa kakulangan ng ebidensiya,
hindi matiyak kung kailan ito pinasimulan ni Yu, ang unang pinuno ng dinastiya. Pinaniniwalaang si Yu ang
nakagawa ng paraan upang makontrol ang pagbahang
idinudulot ng Huang Ho. Ang pangyayaring ito ay nagbigay-daan upang makapamuhay sa lambak ang mga
magsasaka. Naniniwala ang mga Tsino
na sila lamang ang mga sibilisadong tao sa gitna ng mga tribo na tinawag nilang barbaro sapagkat hindi sila
nabiyayaan ng kabihasnang Tsino. Tinawag din nila ang kanilang lupain na Zhongguo na
nangangahulugang Middle Kingdom.
Sa sinaunang Kabihasnang Tsina, ang mga Tsino ay naniniwala na sila lamang ang mga sibilisadong tao sa gitna ng mga tribo na tinawag nilang barbaro bunsod ito sa kanilang paniniwala na Sinosentrismo na ang kanilang lahi ay angat kaysa sa ibang kultura kayasila ang sentro ng daigdig. Tinawag din nila ang kanilang lupain na Zhongguo na nangangahulugang Middle Kingdom.
Nahahati ang lipunan ng Tsina sa apat na pangkat.
1. Paham- nakababasa at nakasusulat
2. Magsasaka- nagtutustos ng pagkain sa populasyon
3. Artisano- may kasanayan sa paggawa ng armas at iba’t ibang kasangkapan
4. Mangangalakal
Dinastiya ang tawag sa uri ng pamahalaang nabuo sa Kabihasnang Tsina. Pinamumunuan ito ng isang emperador na nagmula sa iisang pamilya o angkan. Naniwala ang mga tao sa Mandate of Heaven o “Basbas ng Kalangitan”, kung saan ang emperador ay namumuno sa kapahintulutan ng langit siya ay itinuturing na Son of Heaven o “Anak ng Langit” pinili siya dahil puno siya ng kabutihan. Kapag siya ay naging masama at mapangabuso, ay babawiin ng kalangitan sa anyo ng lindol, bagyo, tagtuyot, peste o digmaan. Ang paniniwalang Mandate of Heaven at Son of Heaven ang nagpapaliwanag bakit papalit-palit ang dinastiya sa Tsina na tinatawag na Dynastic Cycle.
SHANG (1570 B.C.E. - 1045 B.C.E)
•Itinuturing na unang dinastiyang pulitikal ng Tsina
•Itinatag ni Emperador Tang
•Nagsimulang ang paniniwala sa kaisipang Mandate of Heaven at Son of Heaven
•Calligraphy ang uri ng pagsulat gamit ang oracle bones
ZHOU/CHOU (1045 B.C.E. - 221 B.C.E.)
•Dinastiyang umiral sa pinakamahabang panahon sa Tsina (900 taon)
•Pinamunuan ni Emperador Wu Wang
•Tinawag na "Gintong Panahon" sa larangan ng Pilosopiya dahil sa panahong ito lumitaw ang mga pilosopiyang Confucianismo, Taoismo at Legalismo
Confucianismo- mabuting asal at tamang pakikihalubilo sa kapwa
Taoismo- tamang pakikitungo sa kapwa at sundin ang daloy ng kalikasan
Legalismo- malupit na batas at mabigat na parusa
QIN/CH'IN (221 B.C.E. - 206 B.C.E.)
•Pinagmulan ng kasalukuyang pangalan ng bansang Tsina
•Pinaunlad ni Emperador Shi Huang Ti
•Ipinasunog ng emperador ang lahat ng naisulat na tala tungkol sa mga naunang dinastiya ng Tsina
•Maraming iskolar ang hinuli at pinatay
•Ipinatayo ni Emperador Shi Huang Ti ang Great Wall of China nanagsilbing panangga ng Tsina laban sa mga barbaro ng Mongolia
HAN (202 B.C.E. - 220 C.E.)
•Itinatag ni Liu Pang
•Naimbento ang papel sa panahong ito.
•Naisulat ang kasaysayan ng Tsina
SUI (589 C.E. - 618 C.E.)
•Napag-isa nitong muli ang Tsina
•Itinatag ni Yang Jian
•Naipakilala sa Tsina ang relihiyong Buddhismo
•Isinaayos sa panahong ito ang Great Wall na napabayaan sa mahabang panahon.
•Ginawa rin ang Grand Canal na nag-uugnay sa mga ilog ng Huang Ho at Yangtze
TANG (618 C.E. - 907 C.E)
•Kilala bilang "Gintong Panahon ng Tsina"
•Muling nagkaroon ng kasaganahan at kaunlaran ang Tsina
•Nagkaroon ng pag-unlad sa larangan ng sining at teknolohiya
•Budismo ang naging dominanteng relihiyon sa mga panahong ito ay tinangkilik ng mga dugong bughaw at mga karaniwang tao.
•Ibinalik ang civil service examination system na naging mahalaga sa pagpili ng opisyal ng pamahalaan. Ang pagsusulit na ito ay unang ginamit sa panahong Han subalit pinagbuti pa sa panahong Tang
SUNG/SONG (960 C.E. - 1127 C.E.)
•Itinatag ni Zhao Kuangyin
•Nagtayong isang hukbong imperyal
•Umunlad ang teknolohiyang agrikultural
•Nasakop ng mga barbaro ang hilagang bahagi
•Nalikha ang isang paraan ng paglilimbag
YUAN (1279 - 1368)
•Pinamunuan ni Kublai Khan, isang barbarong Mongol
•Nakarating sa Tsina si Marco Polo, isang manlalakbay na Europeo
•Pagkatapos ng mga labanan, dumaan ang dinastiya sa tinatawag na Pax Mongolica o panahon ng kapayapaan, maayos na sistema ng komunikasyon, at mabuting kalakalan sa malawak na teritoryong sakop mula Timog-Silangang Asya hanggang Silangang Europa
MING (1368 - 1644)
•Nagsimulang manakop ang Tsina sa mga kalapit na lupain
•Naipakilala sa Tsina ang Kristiyanismo
•Naitayo rin ang Forbidden City sa Peking na naging tahanan ng emperador
•Maraming aklat ang nailimbag sa pamamagitan ng pamamaraang movable type
•Lumaki rin ang populasyon ng China na umabot sa 100 milyon
MANCHU/CHING (1644 - 1911)
•pinamunuan ni Taitsung
•nagkaroon ng kasaganahan at kapayapaan sa Tsina sa loob ng 150 taon
•Noong 1911, nagwakas ang sistema ng dinastiya sa China nang maganap ang Rebolusyon ng 1911 na nagbigay-daan sa pagkatatag ng Republika ng Tsina
Kabihasnang Umusbong sa Lambak-Ilog Nile
Kabihasnang Ehipto sa Kanlurang Asya
Isang
sinaunang kabihasnan ang nagmula sa lambak ng Nile River sa Egypt
na nasa hilagang-silangang bahagi ng Africa. Ang kabihasnan sa Mesopotamia
ay mas naunang nagsimula subalit masasabing mas naging
matatag
ang kabihasnang yumabong sa Egypt. Ang sinaunang Egypt ay nabuklod
bilang isang estado pagsapit ng 3100 B.C.E. at nakapagpatuloy sa loob
halos ng tatlong milenyo.
Ang mga orihinal na nanirahan sa Kabihasnang Ehipto ay nagmula sa mga nomadikong Asyano. Sila ay nanirahan sa lambak ilog na Nile. Umunlad ang kanilang pamumuhay at itinatag ang dalawang magkahiwalay na kaharian ang Upper Egypt at Lower Egpyt.
Batay sa mga
ebidensiyang arkeolohikal, mayroon ng lipunan sa Egypt
bago
pa nagsimula ang kabihasnan sa Lambak ng Nile. Ang mga isinagawang paghuhukay
sa Egypt ay patuloy na nagpabago sa pananaw ng mga iskolar tungkol
sa pinagmulan ng kabihasnan nito. Sa pagtatapos ng ika-20 siglo, natuklasan
ng mga arkeologo ang isang tirahan ng mga sinaunang tao sa timog ng
kanlurang bahagi ng Egypt malapit sa hangganan ng Sudan. Tinatayang naroroon
na ang paninirahang bago pa sumapit 8000 B.C.E. Sinasabing maaaring
ang mga kaanak o inapo ng mga taong ito ang nagpasimula sa kabihasnang
Egyptian sa Lambak ng Nile.
Heograpiya
ng Egypt
Sa pag-unawa sa heograpiya ng sinaunang Egypt, mahalagang tandaang ang tinutukoy na Lower Egypt ay nasa bahaging hilaga ng lupain o kung saan ang Ilog Nile ay dumadaloy patungong Mediterranean Sea. Samantala, ang Upper Egypt ay nasa bahaging katimugan mula sa Libyan Desert hanggang sa Abu Simbel. Ang Nile River na may 4160 milya o 6694 kilometro ang haba ay dumadaloy mula katimugan patungong hilaga.
Noon pa mang unang panahon, ang Egypt ay tinawag na bilang The Gift of the Nile dahil kung wala ang ilog na ito, ang buong lupain nito ay magiging isang disyerto. Tila hinihiwa ng ilog na ito ang bahaging hilagang-silangan ng disyerto ng Africa. Dati-rati, ang malakas na pag-ulan sa lugar na pinagmumulan ng Nile ay nagdudulot ng pag-apaw ng ilog tuwing Hulyo bawat taon. Ang pagbahang idinudulot ng Nile ay nahinto lamang noong 1970 nang maitayo ang Aswan High Dam upang makapagbigay ng elektrisidad at maisaayos ang suplay ng tubig.
Sa Panahong Neolitiko, ang taunang pag-apaw ng Nile ay nagbigay-daan upang makapagtanim ang mga magsasaka sa lambak-ilog. Ang tubig-baha ay nagdudulot ng halumigmig sa tuyong lupain at nagiiwan ng matabang lupain na mainam para sa pagtatanim. Ang mga magsasaka ay kaagad nagtatanim sa pagbaba ng tubig-baha. Ang putik na dala ng ilog ay unti-unting naiipon sa bunganga ng Nile sa hilaga upang maging latiang tinatawag na delta. Ang lugar na ito ay naging tahanan ng mga ibon at hayop. Maaari ring gamitin ang tubig mula rito para sa mga lupang sakahan.
Upang maparami ang kanilang maaaring itanim bawat taon, ang mga sinaunang Egyptian ay gumagawa ng mga imbakan ng tubig at naghukay ng mga kanal upang padaluyin ang tubig sa kanilang mga lupang sinasaka. Ang ganitong mga proyekto ay nangangailangan ng malaking bilang ng mga manggagawa, sapat na teknolohiya, at maayos na mga plano. Ang pagtataya ng panahon kung kailan magaganap ang mga pagbaha ay naisakatuparan din sa mga panahong ito.
Maliban sa
kahalagahan nito sa pagsasaka, ang Nile ay nagsilbing
mahusay
na ruta sa paglalakbay noong mga panahong iyon. Nagawa nitong mapag-ugnay
ang mga pamayanang matatagpuan malapit sa pampang ng ilog. Ang
pagkakaroon ng mga disyerto sa silangan at kanlurang bahagi ng ilog ay nakapagbigay
ng kaligtasan sa Egypt sapagkat nahahadlangan nito ang mga pagsalakay.
Dahil dito, ang mga tao ay nagawang makapamuhay nang
mapayapa
at masagana sa loob ng mahabang panahon.
Mga Yugto sa Kasaysayan ng Ehipto:
1. Lumang Kaharian (3200-2000 BCE)
Ito ay tinawag din na “Panahon ng Piramide” itinatag ito ni Haring Menes sa panahon na ito nagsimula ang pagpapatayo ng mga piramide upang maging libingan ng mga Pharaoh. Ang kanilang pinuno ay tinatawag na Pharaoh. Itinuturing ng mga tao na ang kanilang pharaoh ay Diyos kaya kontrolado nito ang lahat ng kapangyarihan ng pamahalaan. Ang uri ng pamahalan na may ganitong sistema ay tinatawag na teokrasya.
Mga kilalang pinuno sa Lumang Kaharian
1. Djoser - sa panahon niya itinayo ang kauna-unahang piramide sa Ehipto, ang step pyramid na may anim na patung-patong na mastaba noong 2780.
2. Khufu o Cheops - sa kaniyang panahon itinayo ang Great Pyramid sa Giza na itinuturing na isa sa Seven Wonders of the Ancient World. Sa sukat na 70 metro kwadrado ang base at 147 talampakan ang taas, ito ang pinakamalaking istruktura na itinayo ng tao. Ang Memphis ang naging kabisera sa panahon na may tinatayang 80 nakahanay na piramide.
Ang mga piramide ay patunay na mayroong matatag na pamahalaan ang Kabihasnan ng Ehipto. Ang maayos na plano at disenyo ng gusali ay nagpapatunay ng kanilang kahusayan at mataas na kaalaman sa arkitektura. Ang mga sumunod na pharaoh ay hindi nagtataglay ng kagalingan sa pamumuno kung kaya pinahina sila ng sunod-sunod na digmaan. Ang sumunod na magaling na pinuno ay si Amenemhet I mula sa Thebes.
2. Gitnang Kaharian (1991 B.C. – 1786 B.C.)
Muling nanumbalik ang kaayusan sa Ehipto ng pamunuan ni Amenemhet I. Sa kaniyang pamumuno Itinatag ang Thebes bilang kabisera ng Ehipto. Pinagbuti ni Amenemhet I ang sistema ng pagsasaka upang matiyak na mayroong sapat na suplay ng pagkain sa kaniyang nasasakupan. Pinaunlad niya din ang yamang mineral ng bansa at ginawang palamuti sa katawan ng mga pharaoh ang mga ito. Naging masigla ang kalakalan sa pamamagitan ng pagpapalawak ng ugnayan sa Palestina at Syria.
Nagwakas ang maunlad na pamamalakad sa kahariang ito ng makaranas ng sunod-sunod na digmaang sibil na siyang nagpahina sa kaharian. Naging madali silang nasalakay ng mga Hyksos na mula sa Syria. Sa loob ng 160 taon naging maayos at maunlad ang pamumuno ng mga Hyksos ngunit sila ay pinatalsik sa Ehipto sa pamumuno ni Ahmose I ng Thebes. Ang kaniyang pagkapanalo ang naging dahilan ng pagsilang sa bagong kaharian.
3. Bagong Kaharian (1570-1090 B.C.)
Matapos maitaboy ang mga Hyksos noong 1567 BCE, naitatag ang bagong dinastiya at nagsimula na rin ang Bagong Kaharian na tinatawag din na Panahon ng Imperyo sa paghahari ni Ahmose I. Muli niyang binuo ang Ehipto sa iisang kaharian sa ilalim ng kabisera ng Thebes.
Ang ilan sa mga tanyag na pharaoh sa kaharian ay ang mga sumusunod:
Thutmose II
-Nasakop ang Nubia para sa imperyo
-Sinakop ang Syria at Palestina
Hatshepsut
-Kauna-unahang babaeng pinuno sa kasaysayan ng daigdig
-Nagpadala ng iba’t ibang ekspedisyong pangkalakalan sa iba’t ibang lugar
-Nagpatayo ng mga temple na isang dakilang ambag ng Ehipto
-ASAWA NI THUTMOSE II
Thutmose III
-Tinaguriang pinakamahusay na pinuno ng Ehipto dahil napaunlad ang kalakalan at nagpalawak ng teritoryo. Nakamit ang Ginintuang Panahon sa kaniyang pamumuno
-Anak ni Thutmose II at Hatshepsut
Amenhotep IV
-Ipinagbawal ang pagsamba sa maraming Diyos
-Ipinakilala ang bagong relihiyon na sumasamba sa iisang Diyos na si Aton.
Tutankhamen
-9 na taon palang ng maupo sa trono
-Ang kanyang piramide ang itinuturing na pinakamahalagang labi ng sinaunang kabihasnan ng Ehipto dahil kumpleto ang laman nito nang matuklasan. Ibinalik niya ang politeismo o paniniwala sa maraming Diyos sa panahon niya.
Rameses II
-Nilabanan ang mga Hittites.
-Nagpatayo ng malawakang mga templo.
-Naganap sa kanyang panahon ang exodus o pagtakas ng mga Hebreo sa pagkakaalipin
Winasak ng krisis sa Gitnang Silangan ang kapangyarihan ng mga pharaoh. Dahil alay, humina ang kapangyarihan ng imperyo. Sunod- sunod ang pagsakop sa kanila ng mga dayuhan kabilang ang Sudan at Persia. Tuluyang bumagsak ang kapangyarihan ng Ehipto nang sila ay salakayin ni Alexander the Great mula sa kaharian ng Macedonia at itinatag ang lungsod ng Alexandria. Ginawa niyang gobernador ng Ehipto ang kaibigan at heneral na si Ptolemy.
Si Cleopatra VII ang kahuli-hulihang reyna at tinaguriang “Serpent of the Nile” Sinubukan niyang iligtas ang Ehipto sa pamamagitan ni Julius Caesar at Mark Anthony. Ngunit hindi siya nag tagumpay sa kaniyang pakikidigma sa mga Romano. Nagpakamatay siya sa pamamagitan ng pagpapatuklaw sa ahas. Ang Ehipto ay naging lalawigan ng Romano sa loob ng 700 taon.
Sistema ng Pagsulat
Hieroglypics ang tawag sa sistema ng pagsulat, kung saan ang mga bagay ay may katumbas na hugis o larawan. Tinatala ng mga eskriba sa bato ang paniniwala, kasaysayan at kultura hanggang matuklasan nila ang papel na nagmula sa papyrus reeds. Magaling rin sila sa larangan ng astronomiya, matematika, astrolohiya, at mga gawaing pangkabuhayan.
TANDAAN!
Ang mga sinaunang kabihasnan na inaral natin ay ang:
1.
Kabihasnang Mesopotamia
- nangangahulugang
"Lupain sa Gitna ng Dalawang Ilog"
- Fertile
Crescent
-
Tigris/Euphrates
- Nasa
dulong bahagi ng Asya at Europa
2.
Kabihasnang Indus
- Indus
River
- Kalupaan
ng India, Bangladesh, Pakistan, at karatig-lugar
3.
Kabihasnang Shang / Tsino
- Huang Ho
- Sa loob ng
Kalupaan ng Tsina
4.
Kabihasnang Egypt
- Nile River
- Sa Africa
Huwag din nating kalimutan, ang mga sinaunang kabihasnan sa daigdig ay may pagkakatulad bagama't may pagkakaiba sa kultura, wika, lahi, heograpikal na lokasyon..
Subalit
nagkakapareho naman ang pinag-usbungan - sa tabi ng ilog!
GAWAIN 1
Panuto: Sagutin ang mga sumusunod na katanungan. Isulat ang iyong sagot sa iyong kwaderno.
1. Ano-anong
katangiang pisikal ng mga sinaunang kabihasnan ang may
pagkakatulad
sa isa’t isa?
2. Bakit
nakaapekto ang mga anyong lupa at tubig ng isang lugar sa pagtataguyod
ng kabihasnan?
3. Alin sa
kalagayang heograpikal ng kabihasnan ang may malaking
impluwensiya
sa pamumuhay ng mga taong nanirahan dito?
Ipaliwanag
ang sagot.
GAWAIN 2
Panuto: Sagutin ang mga sumusunod na katanungan. Isulat ang iyong sagot sa iyong kwaderno. Ikomento rin sa gawing ibaba ang iyong sagot.
1. Bilang
isang mag-aaral, anu-anong pagbabago ang napansin mo sa iyong sa paaralan?
2. Sa
pamahalaan naman, anu-anong pagbabago ang iyong nakikita?
3. Sa
iyong Sarili, nababatid mo ba ang mga impluwensya ng unang kabihasnan sa iyong
kapaligiran? Paano mo pahahalagahan ang mga impluwensyang ito? Ipaliwanag ang
iyong sagot.
GAWAIN 3
Panuto:
Magbigay ng Sampung Lugar na nabanggit sa araling ito. Isulat ang iyong sagot
sa iyong kwaderno. Ikomento rin dito ang iyong sagot.
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
10.
Reference:
https://dignidadngguro.blogspot.com/search/label/First%20Grading?updated-max=2021-10-18T03:00:00-07:00&max-results=20&start=5&by-date=false
https://dignidadngguro.blogspot.com/search/label/First%20Grading?max-results=20
Kasaysayan
ng Daigdig. Modyul ng Mag-aaral. Unang Edisyon 2014. Department of Education.
Vibal Group, Inc. Philippines.
http://history.howstuffworks.com/asian-history/history-of-china.htm
phillipriley.comswiki.wikispaces.net
http://www.mesopotamia.co.uk/geography/explore/ex
p_set.html
http://www.mapsofindia.com/history/indus-valleycivilization.html
http://history.howstuffworks.com/asian-history/history-of-china.htm
http://egypt-trade.wikidot.com/
http://clccharter.org/aa/projects/ancientcivilizations
/mesoamerica.html
https://images.search.yahoo.com/search/images;_ylt=Awr4xJNuFJtfhHAAQyVXNyoA;_ylu=Y29sbwNncTEEcG9zAzEEdnRpZANERkQ2XzEEc2VjA3BpdnM-?p=MOHENJO+DARO&fr2=piv-web&fr=mcafee
https://images.search.yahoo.com/search/images;_ylt=Awr9ImizFZtfZEEAeU9XNyoA;_ylu=Y29sbwNncTEEcG9zAzEEdnRpZANERkQ2XzEEc2VjA3BpdnM-?p=map+of+the+world&fr2=piv-web&fr=mcafee#id=12&iurl=https%3A%2F%2Fonlinehomeopathictreatment.com%2Fwp-content%2Fuploads%2F2013%2F05%2FWorld-Maps-International-printable-World-Map-Photos.jpg&action=click
https://images.search.yahoo.com/search/images;_ylt=Awr9CKuPFptfQX4A_VxXNyoA;_ylu=Y29sbwNncTEEcG9zAzEEdnRpZANERkQ2XzEEc2VjA3BpdnM-?p=INDUS&fr2=piv-web&fr=mcafee
https://images.search.yahoo.com/search/images;_ylt=Awr9BNl8F5tfbnQASzFXNyoA;_ylu=Y29sbwNncTEEcG9zAzEEdnRpZANERkQ2XzEEc2VjA3BpdnM-?p=HIMALAYA&fr2=piv-web&fr=mcafee#id=3&iurl=http%3A%2F%2Fhimalayaguides.com%2Fwp-content%2Fuploads%2F2016%2F04%2Fview-of-south-side.jpg&action=click
https://images.search.yahoo.com/search/images;_ylt=Awr9DskcGZtfQ_AAIVFXNyoA;_ylu=Y29sbwNncTEEcG9zAzEEdnRpZANERkQ2XzEEc2VjA3BpdnM-?p=HUANG+HO&fr2=piv-web&fr=mcafee#id=6&iurl=https%3A%2F%2Fmedia1.britannica.com%2Feb-media%2F16%2F116016-004-F01710FA.jpg&action=click
https://images.search.yahoo.com/search/images;_ylt=Awr9DtTlGptf8egA2idXNyoA;_ylu=Y29sbwNncTEEcG9zAzEEdnRpZANERkQ2XzEEc2VjA3BpdnM-?p=NILE+RIVER&fr2=piv-web&fr=mcafee#id=16&iurl=https%3A%2F%2Fwww.natgeokids.com%2Fwp-content%2Fuploads%2F2018%2F09%2FNile-River-Facts-Image-4.jpg&action=click
https://images.search.yahoo.com/search/images;_ylt=Awr9KRZYHZtflbEAVFlXNyoA;_ylu=Y29sbwNncTEEcG9zAzEEdnRpZANERkQ2XzEEc2VjA3BpdnM-?p=MESOAMERICA&fr2=piv-web&fr=mcafee#id=16&iurl=http%3A%2F%2Fschooltoolbox1.weebly.com%2Fuploads%2F1%2F2%2F1%2F0%2F12105454%2F325316244.jpg&action=click
No comments:
Post a Comment