K TO 10 CURRICULUM: AP8-Q3-WEEK5: Ang Cold War sa Europa at America

 AP8-Q3-WEEK5: Ang Cold War sa Europa at America  

PAMANTAYANG PANGNILALAMAN  

 Naipamamalas ang pag-unawa at pagpapahalaga sa mga pangyayari at isyung pampolitika sa daigdig na nagpapatatag sa diwa ng demokrasya ng mga mamamayan 

PAMANTAYAN SA PAGGANAP  

Nakalilikha ng adbokasiyang may kaugnayan sa mga isyu at hamong pampolitika at pansibiko na nagpapatatag sa diwa ng demokrasya 

LAYUNIN: Naipaliliwanag ang mga pangyayaring nagbigay daan sa Cold War at ang mga tunggaliang dulot nito

PAKSA!

E. Ang Cold War sa Europa at America 

1. Truman Doctrine at Marshall Plan 

2. NATO at Warsaw Pact 

3. Space Race 

4. Cuban Missile Crisis 

Ang Pananaw sa Cold War

Ang United States at Soviet Union ay naging makapangyarihang bansa matapos ang Ikalawang Digmaang Pandaigdig. Hindi naging mabuti ang ugnayan ng mga bansang ito na kapwa tinatawag na superpower. Nauwi ito sa Cold War na bunga ng matinding kompetensya ng mga bansa nong 1940 hanggang 1990. Hindi lamang tunggalian sa kapangyarihan kundi pati na sa ideolohiya ang dahilan nito. Ang United States ang nagtaguyod ng demokrasya at kapitalismo samantalang ang Soviet Union ay kumakatawan sa sosyalismo at komunismo. Malaki ang naging papel ng Estados Unidos bilang pinakamakapangyarihang kapitalista sa pagsasaayos ng daigdig matapos ang Ikalawang Digmaang Pandaigdig. Upang mapigil nito ang paglaganap ng sosyalismo at komunismo ng USSR, gumawa ito ng iba-ibang hakbang. Sa pamamagitan ng MArshall Plan, tiniyak ng US ang pagbangon ng kanlurang Europe bilang kapanalig sa kanluran. Sa silangan, tiniyak din nito ang pagbangon ng Japan sa pamamahala ni Heneral Douglas MacArthur.

Mga tunay at Sanhi

Ang United States at Soviet Union ay dating magkakampi at kasama sa mga bansang nagtatag ng "Nagkakaisang mga Bansa." Dumating ang pagkakataong sila'y nagkaroon ng Cold Ward o hindi tuwirang labanan. May mga pangyayaring namagitan sa kanila at lumikha ng tensyon dahil sa pagkakaiba ng ideolohiyang kanilang pinaniniwalaan. Ang United States ang pangunahing bansang demokratiko, samantalang komunista naman ang Soviet Union. Ang kanilang sistemang politikal ay nakaapekto sa maraming bansa. Upang mapanatili ng Soviet Union ang kapangyarihan sa Silangang Europe, pinutol nito ang pakikipag-ugnayan sa mga kanluraning bansa.

Naputol ang kalakalan, limitado ang paglalakbay, bawal ang pahayagan, magasin, aklat, at programa sa radyo. Ito ang tinagurian ni Winston Churchill na Iron Curtain o pampolitikang paghahati sa pagitan ng Soviet Bloc at taga-Kanluran. Lalo pang umigting ang hindi pagkakaunawaan dahil sa kawalan ng bukas na kalakalan ng mga bansang ito. Noong 1945, hiniling ni Stalin na magtayo ng base militar sa bahagi ng Black Sea at Aegean. Bahagi ito ng pagpapalawak ng Soviet Union. Bilang tugon, nagpalabas noong 1947 ng patakarang Truman Doctrine si Pangulong Harry S. Truman ng Estados Unidos.

Kompetisyon sa Kalawakan ng USSR at USA

Naunahan ng Soviet Union (USSR) ang United States (US) sa pagpapadala ng sasakyang pangkalawakan. Sinimulan ang paglipad ng Sputnik I noong Oktubre, 1957, ang Panahon ng Kalawakan (Space Age). Una ring nagpadala ng tao sa kalawakan ang USSR, si Yuri Gagarin na unang cosmonaut na lumigid sa mundo, sakay ng Vostok I noong 1961. Ngaunit nahigitan pa ng US ang USSR nang nakaikot sa mundo ng tatlong beses noong 1962 si John Glenn Jr. sa sasakyang Friendship 7. Sinundan pa ito ng matagumpay na misyon noong Hulyo 20, 1969 nang unang makatapak sa buwan ang mga Amerikanong Astronaut na sina Michael Collins, Neil Armstrong, at Edwin Aldrin. HIndi rin nangpahuli sa mga imbensyon ang US.

Nakagwa ito ng unang submarino na pinatatakbo ng puwersang nukleyar, ang USS Nautilus. HIndi lamang sa gamit pandigma ginagamit ng US ang lakas atomika kundi pati sa panahon ng kapayapaan. Ginagamit ito sa medisina, agrikultura, transportasyon, at komunikasyon. Noong ika-10 ng Hulyo, 1962, pinalipad sa kalawakan ang Telstar, isang pangkomunikasyong satellite. Nagulat ang mundo sa nagawang ito ng US. Sa pamamagitan nito, maaari nang makatanggap ng tawag sa telepono at makakita ng palabas sa telebisyon mula sa ibang bansa.

Mabuting Epekto ng Cold War

Ang United States at Soviet Union ang nagpasikat sa pagpapalaganap ng kanilang ideolohiya. Bukod sa larangan ng militar, tiniyak din ng US na maayos ang takbo ng ekonomiya ng pandaigdigang sistemang kapitalista. Binuo ang International Monetary Fund (IMF) upang ayusin ang daloy ng malayang kalakalan sa mundo. Kasabay ring inayos ang International Bank for Rehabilitation and Reconstruction ((IBRR) o World bank upang tumulong sa gawaing rehabilitasyon at rekonstruksyon. Samantala, pagkamatay ni Stalin ng USSR ay hiniling ni Khrushchev ang Peaceful Co-existence o Mapayapang Pakikipamuhay sa halip na makipaglaban pa sa digmaan. Isinulog ni Mihail Gorbachev ang glasnost o pagiging bukas ng pamunuan sa pamayanan at perestroika o pagbabago sa pangangasiwa sa ekonomiya. Nagkasundo sina Gorbachev ng Soviet Union at Ronald Reagan ng US na tapusin na ang Arms Race upang maituon ang badyet sa ekonomiya at pangangailangan ng nakararami. Maraming imbensyon ang naisagawa ng dalawang panig. Matagumpay ang pagpapalipad ng Sputnik I ng USSR at Vostok I, sakay si Yuri Gagarin, unang cosmonaut na lumigid sa mundo. Ang US naman ang nagpalipad ng Friendship 7, Apollo 11, at mga puwersang nukleyar na hindi lang ginamit sa digmaan kundi pati na sa medisina at komunikasyon.

Hindi Mabuting Epekto ng Cold War

Dahil sa Cold War, umigiting ang hindi pagkakaunawaang pampolitikal, pangmilitar, at kalakalan ng mga bansa. Bumaba ang moral ng mga manggagawa ng Soviet Union na nagdulot ng malaking suliraning pang-ekonomiya. Sa matinding sigalot dulot ng Cold War, iginigit ng dalawang puwersa ang kanilang pamamalakad kaya't nawalan ng tunay na pagkakaisa. Nagkaroon ng banta ng digmaan nang magkaroon ng mga samahang pansandatahan tulad ng North Atlantic Treaty Organization (NATO), WARSAW Treaty Organization o Warsaw Pact, at ikatlong pwersa o kilusang non-aligned.

Truman Doctrine at Marshall Plan 

Ang Truman Doctrine at Marshall Plan ay dalawang mahalagang estratehiya ng Estados Unidos noong Cold War na may layuning pigilan ang paglaganap ng komunismo sa Europa. Narito ang isang malinaw na paghahambing:

Truman Doctrine (1947)

Layunin: Pigilan ang paglaganap ng komunismo sa pamamagitan ng military at economic aid sa mga bansang nanganganib sa impluwensiya ng Soviet Union.

Pangunahing Bansa:

• Greece – may communist insurgency
• Turkey – nasa ilalim ng presyur mula sa USSR

Katangian:

• Nagbigay ng $400 milyon na tulong
• Simula ng containment policy ng U.S.
• Ideolohikal na paninindigan laban sa totalitaryanismo

Epekto:

• Naglatag ng pundasyon para sa aktibong papel ng U.S. sa pandaigdigang politika
• Naging batayan ng mga susunod na hakbang tulad ng Marshall Plan at NATO

Marshall Plan (1948)

Layunin: Pagbangon ng ekonomiya ng Western Europe upang maiwasan ang pag-akit ng komunismo sa mga bansang naghihirap matapos ang World War II.

Pangunahing Bansa:

France, Germany, Italy, UK, Netherlands, at iba pang Western European countries

Katangian:

• Tinatawag ding European Recovery Program
• Nagbigay ng higit sa $13 bilyon na tulong
• Pinangunahan ni George C. Marshall, dating U.S. Secretary of State

Epekto:

• Mabilis na pagbangon ng ekonomiya ng Europa
• Pagpapalakas ng ugnayan ng U.S. sa Western Europe
• Pagpigil sa impluwensiya ng komunismo sa rehiyon

NATO at Warsaw Pact 

Ang NATO at Warsaw Pact ay dalawang pangunahing alyansang militar na nabuo sa panahon ng Cold War, na nagsilbing simbolo ng paghahati ng mundo sa pagitan ng Kanluran (Western Bloc) at Silangan (Eastern Bloc).

NATO (North Atlantic Treaty Organization)

Itinatag: Abril 4, 1949

Layunin:

• Kolektibong depensa laban sa banta ng komunismo
• Protektahan ang mga bansang kasapi mula sa agresyon, lalo na mula sa Soviet Union
• Artikulo 5: Ang pag-atake sa isa ay itinuturing na pag-atake sa lahat

Mga Kasaping Bansa (orihinal):

U.S., UK, France, Canada, Italy, Belgium, Netherlands, Luxembourg, Norway, Denmark, Portugal, Iceland

Lumawak sa mga dating Warsaw Pact members pagkatapos ng Cold War

Headquarters: Brussels, Belgium

Warsaw Pact (Treaty of Friendship, Cooperation, and Mutual Assistance)

Itinatag: Mayo 14, 1955

Layunin:

• Tugon ng Soviet Union sa pagpasok ng West Germany sa NATO
• Kolektibong depensa ng mga bansang komunista sa ilalim ng impluwensiya ng USSR
• Ginamit ng USSR upang kontrolin ang mga satellite states nito

Mga Kasaping Bansa:

Soviet Union, East Germany, Poland, Czechoslovakia, Hungary, Romania, Bulgaria, Albania (umalis noong 1968)

Headquarters: Moscow, USSR 🔹 Natapos: 1991, kasabay ng pagbagsak ng komunismo sa Silangang Europa

Space Race 

Ang Space Race sa panahon ng Cold War ay isang makasaysayang tunggalian sa pagitan ng United States at Soviet Union kung saan ang layunin ay makamit ang dominasyon sa kalawakan bilang simbolo ng teknolohikal at ideolohikal na kapangyarihan.

Ano ang Space Race?

Isang kompetisyon sa larangan ng space exploration mula late 1950s hanggang early 1970s, kung saan parehong bansa ay nagsikap na maipakita ang kanilang kakayahan sa agham, teknolohiya, at militar sa pamamagitan ng mga tagumpay sa kalawakan.

Layunin at Epekto

• Ideolohikal na tunggalian: Kapitalismo vs. Komunismo
• Pagpapakita ng lakas militar: Rocket technology = missile capability
• Inspirasyon sa agham at edukasyon: Nagbunsod ng interes sa STEM fields
• Pagpapalakas ng pambansang identidad: Tagumpay sa kalawakan bilang simbolo ng pambansang karangalan

Legacy ng Space Race

• Pagkakatatag ng NASA (1958)
• Pag-unlad ng satellite technology, GPS, at space science
• Paglipat mula sa kompetisyon tungo sa kooperasyon, gaya ng International Space Station

Cuban Missile Crisis 

Ang Cuban Missile Crisis noong Oktubre 1962 ay isa sa pinaka-kritikal at delikadong sandali ng Cold War, kung saan halos humantong sa nuclear war ang tunggalian sa pagitan ng United States at Soviet Union.

Ano ang Cuban Missile Crisis?

Isang 13-araw na tensyon mula Oktubre 16–28, 1962, nang matuklasan ng U.S. sa pamamagitan ng U-2 spy planes na nagtatayo ang Soviet Union ng nuclear missile bases sa Cuba, na malapit sa teritoryo ng Amerika.

Mga Pangunahing Tauhan

• John F. Kennedy – Pangulo ng U.S., nagdeklara ng naval blockade sa Cuba
• Nikita Khrushchev – Lider ng Soviet Union, nagpadala ng missiles sa Cuba
• Fidel Castro – Lider ng Cuba, kaalyado ng USSR

Epekto at Kahalagahan

• Pag-iwas sa nuclear war: Itinuturing na tagumpay ng diplomasya
• Pag-alis ng missiles sa Cuba (publiko) at sa Turkey (lihim)
• Pagbuo ng “hotline” sa pagitan ng Washington at Moscow
• Pagbabago sa Cold War dynamics: Mas maingat na pakikitungo sa mga krisis

Kontekstong Ideolohikal

• Ang krisis ay bunga ng ideolohikal na tunggalian:
• Komunismo (USSR & Cuba) vs. Kapitalismo (U.S.)
• Pagpapakita ng lakas militar at estratehikong posisyon sa Western Hemisphere

TANDAAN!

• Ang Cold War ay labanan sa pagitan ng United States of America at ng Soviet Union. Ito ay hindi direktang giyerang pisikalan kundi paggamit ng impluwensya at teknolohiya
• Ang Truman Doctrine at Marshall Plan ay dalawang mahalagang estratehiya ng Estados Unidos noong Cold War na may layuning pigilan ang paglaganap ng komunismo sa Europa.
• Ang NATO at Warsaw Pact ay dalawang pangunahing alyansang militar na nabuo sa panahon ng Cold War, na nagsilbing simbolo ng paghahati ng mundo sa pagitan ng Kanluran (Western Bloc) at Silangan (Eastern Bloc).
• Ang Space Race sa panahon ng Cold War ay isang makasaysayang tunggalian sa pagitan ng United States at Soviet Union kung saan ang layunin ay makamit ang dominasyon sa kalawakan bilang simbolo ng teknolohikal at ideolohikal na kapangyarihan.
• Ang Cuban Missile Crisis noong Oktubre 1962 ay isa sa pinaka-kritikal at delikadong sandali ng Cold War, kung saan halos humantong sa nuclear war ang tunggalian sa pagitan ng United States at Soviet Union.

GAWAIN!

Panuto: Sagutin ang mga sumusunod na katanungan ayon sa impormasyon sa itaas at inyong pang-unawa.

1. Ano ang Cold War? Paano ito nakaapekto sa bansang sangkot at hindi sangkot?

2. Anu-ano ang mga ginamit ng Amerika upang masupil ang mga Ruso sa labanang ito?

3. Bakit sinasabing ang Cuban Missile Crisis ang pinadelikadong sandali ng Cold War?

4. Paano tinapatan ng mga Ruso ang mga hakbangin ng Amerika laban sa kanila?

5. Kung ikaw ay isang pinuno ng bansa na sangkot sa napipintong Cold War laban sa ibang bansa, paano mo ito pipigilan o wawakasan?

 

K TO 10 CURRICULUM: AP8-Q3-WEEK4: Ikalawang Digmaang Pandaigdig

 AP8-Q3-WEEK4: Ikalawang Digmaang Pandaigdig  

PAMANTAYANG PANGNILALAMAN  

Naipamamalas ang pag-unawa at pagpapahalaga sa mga pangyayari at isyung pampolitika sa daigdig na nagpapatatag sa diwa ng demokrasya ng mga mamamayan 

PAMANTAYAN SA PAGGANAP  

Nakalilikha ng adbokasiyang may kaugnayan sa mga isyu at hamong pampolitika at pansibiko na nagpapatatag sa diwa ng demokrasya 

LAYUNIN: Natataya ang mga sanhi, pangyayari, at pagbabagong dulot ng Ikalawang Digmaang Pandaigdig

PAKSA!

D. Ikalawang Digmaang Pandaigdig 

1. Sanhi 

2. Mga Pangyayari 

3. Mga Pagbabagong dulot ng Digmaan 

IKALAWANG DIGMAANG PANDAIGDIG

Ngayon ay tatalakayin ko ang mga mahahalagang pangyayari, dahilan, at mga naging bunga ng Ikalawang Digmaang Pandaigdig. Makikilala rin natin ang mga prominenteng tao na  nanguna sa pagsugod at pagdepensa sa digmaang ito.

Mga Pangyayari sa Unang Digmaang Pandaigdig at nag-udyok sa ikalawang digmaang pandaigdig

1. Paglusob ng Germany sa Poland

2. Masidhing Nasyonalismo

3. Pag-alis ng Germany sa liga ng mga bansa

4. Pag-agaw ng Japan sa Machuria 

5. Pagpatay kay Arkduke Francis Ferdinand ng Austria-Hungary 

Mga Dahilan ng Ikalawang Digmaang Pandaigdig

Ang Ikalawang Digmaang Pandaigdig o World War II ay isang napakalaking digmaang kinasangkutan ng halos lahat ng bansa sa daigdig. Nag-umpisa ito halos dalawang dekada pa lamang ng matapos ang Unang Digmaang Pandaigdig. Nagsimula ito ng ika-1 ng Setyembre taong 1939 at nagwakas noong ika-2 ng Setyembre taong 1945, nangangahulugang tumagal ang digmaan sa loob ng anim na taon at isang araw. Ang digmaang ito ay itinuturing na pinakamapaminsalang labanan sa kasaysayan ng tao dahil sa 70 hanggang 85 milyon ang mga namatay. Sa digmaang ito, nahati sa dalawang alyansang militar ang karamihan sa mga bansa sa buong mundo kasama na ang mga makapangyarihan, ito ay ang Allied Powers at Axis Powers. 

Ang Allies o Allied Powers ay pinangungunahan nina Winston Churchill ng Great Britain, Franklin Roosevelt ng United States of America, Joseph Stalin ng Soviet Union (Russia) at Chiang Kai-Shek ng China. Samantala, ang Axis Powers naman ay kinabibilangan nina Adolf Hitler ng Germany, Hirohito ng Japan at Benito Mussolini ng Italy.

 

Sa digmaang ito, nasangkot ang mahigit sa isang daang milyong tao mula sa iba’t ibang bansang nakilahok sa digmaan. Ibinuhos ng mga pangunahing bansa ang kanilang kakayahang pang-ekonomiya, pang-siyensya, at pang-industriyal para masuportahan ang digmaan. Kilala rin ang Ikalawang Digmaang Pandaigdig sa malawakang masaker, pagpatay ng lahi, malawakang pambobomba, at paggamit ng mga nuclear na armas sa digmaan. Kaya hindi maikakailang mahirap mailarawan ang lawak at saklaw ng digmaang ito. Ngunit, ano ba ang nangyari? Ano ba ang mga naging dahilan upang humantong ito sa isang napakalaking digmaan ng kasaysayan? Paano nga ba nagsimula ang Ikalawang Digmaang Pandaigdig? Halina’t isa-isahin natin ang mga dahilang ito. 

Pagbagsak ng Stock Market

Noong taong 1920, nagkaroon ng economic boom o mabilis na pag-unlad ng ekonomiya ang United States na makikita sa mataas na halaga ng stocks. Namuhunan ang maraming tao sa pamamagitan ng pagbili ng mga stocks sa mababang halaga ng porsiyento bilang paunang pambayad at inutang naman ang iba sa stockbroker. Setyembre 1929, nakaramdam ang mga namumuhunan ng pagtaas ng presyo ng stocks, kaya’t sinimulan nilang ibenta ang mga ito dahil sa posibilidad ng pagbaba ng presyo nito sa mga susunod na araw. Nagdulot ito ng tuloy-tuloy na pagbagsak ng halaga ng stocks hanggang Oktubre 24 na nagbigay takot sa mga namumuhunan.

Dahil sa patuloy na pagbagsak ng halaga ng stocks, lahat ng mga namumuhunan ay nagnais na ibenta ang kanilang mga stocks subalit walang nais bumili. At sa loob lamang ng isang araw, 13 milyong shares ang ibinenta sa New York Stock Exchange. Ang mabilis na pagbagsak ng presyo ng mga stock ay tinawag na Wall Street Crash, hango sa pinansiyal na distrito ng New York. Noong ika-29 ng Oktubre taong 1929, tuluyang bumagsak ang New York Stock Exchange at tinawag nila itong Black Thursday.

 Bunga ng Wall Street Crash:

1. Maraming tao ang nawalan ng malaking salapi at nalugi ng maganap ang wall street crash

2. Nagsara ang mga bangko at mga negosyo

3. Maraming tao ang nawalan ng trabaho

4. Humina ang produksiyon at bumababa ang pasahod sa mga manggagawa

5. Nagdulot ng Great Depression.

Ang Great Depression

Ang Great Depression ay isang malawakang krisis pang-ekonomiya na nagsimula dahil sa pagbagsak ng stock market noong October 20, 1929. Naapektuhan nito ang halos lahat ng mamamayan ng United States. Humina ang produksiyon ng mga industriya. Umabot sa 9 milyong katao ang nawalan ng pera sa mga bangko dahil nawalan ang bangko ng pambayad. Noong taong 1933, halos ikaapat na bahagi ng mga mamamayan sa United States ay nawalan ng trabaho.

Ang taong 1933 ang pinakamalalang taon ng Great Depression dahil umabot sa 12 milyong katao ang nawalan ng trabaho. Nabawasan ang pag-angkat ng United States ng mga hilaw na materyales na nakaapekto sa mga mahihirap na bansang dumedepende sa pagbebenta ng pagkain at mga hilaw na materyales. 

Lumaganap sa buong mundo ang pagbagsak ng ekonomiya ng United States. Noong Unang Digmaang Pandaigdig, nagpautang ang mga bangko ng United States sa ibang bansa. Subalit, nang magsimula ang Great Depression, sinimulang bawiin ng United States ang mga pautang nito sa ibang bansa, gayundin ang kanilang puhunan at mga negosyo. At upang mapanatili ang dolyar sa kanilang bansa at bilhin ng mga mamamayang Amerikano ang kanilang sariling produkto, pinatawan ng mataas na taripa ng United States ang mga produktong imported. Ang patakarang ito ay nagkaroon ng epekto sa mga bansa na nagluluwas ng produkto sa United States. Naglagay rin ang mga bansa ng mataas na taripa sa kanilang mga produkto na naging sanhi ng paghina ng kalakalang pandaigdig. Nagdulot ito ng patuloy na paghina ng ekonomiya ng mundo at malawakang kawalan ng hanapbuhay. Ang Great Britain at Germany, ay kabilang sa mga bansang labis na naapektuhan. At mabilis na lumaganap sa buong mundo ang krisis.

Pagsikat ng mga Diktador

Dahil sa hangarin na magkaroon ng pagkakapantay-pantay ng mga tao sa lipunan, ang Nasismo, Komunismo, at Pasismo ay naitatag sa iba’t ibang panig ng Europa. Ito ang mga ideolohiyang sinusunod ng mga diktador. Ang isang diktador ay mayroong ganap na kapangyarihan at ganap na kontrol sa mga mamamayan nito. Naging hangarin ng mga diktador na sakupin ang kanilang mga kalapit bansa sa paniniwalang ito ang paraang makakatulong upang maiahon nila ang ekonomiya ng kanilang bansa. Ang mga ambisyon ng mga diktador tulad ni Adolf Hitler ng Germany, Benito Mussolini ng Italy, at Joseph Stalin ng Soviet Union (Russia) ang naging daan upang sumiklab ang Ikalawang Digmaang Pandaigdig.

 

Kahinaan ng League of Nations

Ang League of Nations ay itinatag noong ika-10 ng Enero taong 1920 na may layuning mapanatili ang kapayapaan. Ngunit hindi nito nagawang pigilan ang pagsalakay ng Japan sa Manchuria, Italy sa Ethiopia, at Germany sa Rhineland. Ang mga kasapi ng League of Nations ay hindi nagkakasundo sa mga usapin at pagpapasya, wala itong kapangyarihang maningil ng buwis at walang sariling hukbo upang maipatupad ang mga desisyon. Ang hindi pagsali ng mga makapangyarihang bansa katulad ng United States ay isa pang dahilan ng kahinaan ng League of Nations. Sumali ang Russia noong 1934 subalit ito ay inalis kaya’t napunta sa Great Britain at France ang responsiblidad na itaguyod ang liga. Ngunit ang dalawang naturang bansa ng mga panahong iyon ay hindi pa lubusang nakakabangon sa pinsalang dulot ng Unang Digmaang Pandaigdig. Kaya’t upang makaiwas sa digmaan, ipinatupad ng Britain at France ang patakarang appeasement kung saang hinayaan nilang ipagpatuloy ng mga diktador ang kanilang pagsakop sa mga teritoryo.

Mga Kondisyon ng Treaty of Versailles

Opisyal na nagwakas ang Unang Digmaang Pandaigdig noong ika-28 ng Hulyo taong 1919 sa pamamagitan ng kasunduan sa Versailles. Layunin ng Treaty of Versailles na panatilihin ang kapayapaan pagkatapos ng Unang Digmaan. Ngunit para sa mga Aleman, hindi makatarungan ang nilalaman ng kasunduan. Naging mitsa ito upang magkaroon ng tensiyon at humantong sa pagsisimula sa panibagong digmaan na higit na mas malawak at mas mapaminsala.

Mga Pagsalakay Bago Sumiklab Ang Ikalawang Digmaang Pandaigdig

1. Pagsalakay ng Japan sa Manchuria (1931) – Sinalakay ng Japan ang Manchuria noong 1931. Ito ay isang lalawigang nasa hilaga ng China na mayaman sa bakal at karbon. Ito ang unang hamon na kinaharap ng League of Nations, kinondena nila ito, subalit wala silang nagawa para pigilan ang Japan. Ang ginawang ito ng Japan ang dahilan kung bakit siya itiniwalag sa liga. 

2. Pagsalakay ng Italy sa Ethiopia (1935) – Sa pamumuno ni Benito Mussolini, sinakop ng Italy ang Ethiopia at tuluyang nilabag ang kasunduan sa Liga (Covenant of the League). 

3. Pagsalakay ng Germany sa Rhineland (1936) – ang pagtiwalag ng Germany sa liga ng mga bansa at pagkabigo ng liga na panatilihin ang kapayapaan ang nagkumbinsi kay Hitler na kunin ang Rhineland. Ito ay isang buffer zone na nasa magkatunggaling bansa na France at Germany. Dahil sa patakarang appeasement, ang paglusob na ito ng Germany ay hinayaan lamang ng France. 

4. Pagsalakay ng Japan sa China (1937) – sinalakay ng mga Hapones ang China, at dahil sa kanilang mga makabagong armas, bumagsak ang Nanjing at ang Beijing na kapital ng China. 

5. Pagkuha ng Germany sa Austria (1938) – Nakasaad sa Treaty of Versailles na ipinagbabawal ang pagsasama ng Austria at Germany (Anschluss). Ngunit dahil maraming mga mamamayang Austriano ang gustong maisama ang kanilang bansa sa Germany, nagpadala si Hitler ng hukbo sa Austria at ginawa itong sangay ng Germany. 

6. Pagkuha ng Germany sa Czechoslovakia (1938) - Noong Setyembre 1938, hinikayat ni Hitler ang mga Aleman sa Sudentenland na pagsikapan na matamo ng kanilang awtonomiya. Dahil dito, hinikayat ng Inglatera si Hitler na magdaos ng isang pulong sa Munich. Ngunit nasakop ni Hitler ang Sudentenland at noong 1939, ang mga natitirang teritoryo sa Czechoslovakia ay napunta na rin sa Germany. 

7. Paglusob ng Germany sa Poland (1939) – Noong 1939, ang pagpasok ng mga Aleman sa Poland ang huling pangyayari na nagpasiklab sa Ikalawang Digmaang Pandaigdig. Ang pagsakop na ito ay pagbaliktad ng Germany sa Russia na kapwa pumirma sa kasunduang Ribbentrop-Molotov, isang kasunduan ng hindi pakikidigma ((Non-Aggression Pact). Ang pagbaliktad na ito ay dulot ng mga sumusunod na pagyayari:

a. Hindi pagsali ng Russia sa negosasyon tungkol sa krisis ng Czechoslovakia.

b. Pagkainis ng Russia sa Great Britain nang ang ipinadalang nitong negosyador para sa Kasunduan ng Pagtutulungan (Mutual Assistance Pact) ay hindi importanteng tao.

Mga Kaganapan at Epekto ng Ikalawang Digmaang Pandaigdig

Matapos ang Unang Digmaang Pandaigdig, hindi natupad ang kapayapaang inaasahang makamit batay sa Treaty of Versailles ng 1919 at sa iba pang mga kasunduang nilagdaan ng mga bansang Europeo. Sa halip, nasaksihan ang isa pang digmaan na itinuturing na pinakamapangwasak na digmaan sa kasaysayan ng sangkatuhan- ang Ikalawang Digmaang Pandaigdig na naganap noong 1939 hanggang 1945.

Mga Mahalagang Kaganapan sa Ikalawang Digmaang Pandaigdig 

Pagsalakay sa Poland. Bukod sa Austria at Czechoslovakia sinalakay din ng hukbo ni Hitler ang Poland noong Setyembre 1, 1939 upang gawing teritoryo. Isinagawa ng Germany ang blitzkrieg o lightning war, ang estratehiyang militar na ginagamitan ng mabibilis na eroplano at tangke na sinundan ng puwersa ng mga sundalo sa kanilang pagsalakay. Ito ay nagresulta ng pagbagsak ng Warsaw, ang kabisera ng Poland. Ang pagsalakay na ito ng Germany sa Poland ang nagpasimula sa Ikalawang Digmaang Pandaigdig. Nang mabatid ito ng Britain at France, sila ay nagpahayag ng pakikidigma sa Germany noong Setyembre 3, 1939. Ang magkabilang panig na naglaban ay ang Axis Powers na pinangungunahan ng Germany, Italy at Japan laban sa Allied o Allies Powers na kinabibilangan ng Great Britain at France.

Ang Digmaan sa Europe. Sa kanlurang Europe, ang mga hukbong Pranses at Ingles ang nag-abang sa likod ng Maginot Line, (isang hanay ng mga moog na pangdepensa sa hangganan ng France at Germany) kung saan hinihintay nila ang pagsalakay ng Germany, subalit walang naganap na pagsalakay. Tinawag ito na Phony War dahil sa pananahimik ng Europe sa digmaan. Muling naglunsad ng pagsalakay si Hitler sa Denmark at Norway noong Abril 9, 1940. Isinunod nito ang Netherlands, Belgium at Luxembourg. Ito ang naghudyat sa pasimula ng Battle of France at ang pagtatapos ng Phony War. Tuluyang bumagsak ang Paris sa mga Aleman noong Hunyo 22, 1940. 

Sinamantala ng Soviet Union ang digmaan at sinakop ang Finland noong Nobyembre 1939. Sinakop din nito ang Latvia, Lithuania at Estonia gayundin ang Romania.

Labanan sa Hilagang Africa. Tinulungan ng Germany ang Italya laban sa mga British sa digmaang naganap sa Hilagang Africa. Iniutos ni Mussolini ang pagsalakay sa Libya noong Setyembre 1940. Layunin nito na makuha ang Egypt na noon ay kontrolado ng Britain dahil sa Suez Canal. Ang Suez Canal ay ang ruta na dinadaan ng Britain patungo sa mga kolonya nito sa Silangan kaya’t tinawag itong Lifeline of the Empire.

Pananalakay sa Soviet Union. Sa kabila ng kasunduan ng Soviet Union at Germany, nagplano si Hitler na salakayin ang Soviet Union. Bilang paghahanda, sinakop muna ng Germany ang Bulgaria at naminsala sa Greece at Yugoslavia. Sa tulong ng pinagsamang puwersa ng mga sundalo mula sa Italy, Romania at Finland biglaang sinalakay ng Germany ang Soviet Union noong Hunyo 22, 1941, at ito ay tinawag ni Hitler na Operation Barbarossa. 

 Ang United States at ang Digmaan. Ang paglaganap ng pananakop ng Axis Powers, pagkatalo ng mga Allies at pagkabahala sa kalagayan ng demokrasya sa daigdig ang nagdulot sa United States upang mapilitan na makialam sa digmaan. Pinagtibay ng kongreso ang batas na Lend Lease na nagpahintulot sa mga Allies na manghiram o upahan ang mga armas at suplay ng digmaan ng Amerika. Noong Agosto 1941, sina Pangulong Franklin Roosevelt ng America at Winston Churchill ng Inglatera ay nagpulong at lumagda sa Atlantic Charter, isang dokumento na naglalaman ng mga demokratikong prinsipyo na ipinaglalaban sa digmaan. 

Ang Labanan sa Pasipiko. Ang digmaan sa Pacific ay sa pagitan ng mga Allies at Japan na nagpatuloy hanggang Agosto 1945. Nauna nang sinalakay ng Japan ang Korea, Manchuria at ilang bahagi ng China. Sumunod na sinalakay ng Japan ang Guam at pagkaraan ay naglunsad ng pagsalakay sa Pilipinas. Sinalakay din ng Japan ang Hongkong, Malaya, Singapore, Indonesia, Myanmar at naging banta sa Australia. Narating ng Hapon ang tugatog ng tagumpay sa pananakop sa Pasipiko noong 1942 at nagtatag ng Greater East Asia Co-Prosperity Sphere.

Habang pinag-uusapan ang kapayapaan sa pagitan ng Amerika at Japan, binomba ng mga eroplanong Hapon ang Pearl Harbor, Hawaii noong Disyembre 7, 1941. Ang pataksil na pagsalakay na ito ay nagpagalit sa mga Amerikano. 

Ang Pagwawakas ng Ikalawang Digmaang Pandaigdig

Tagumpay ng Allied sa Europe at Hilagang Africa 

Nagsimula ang pagbawi sa Kanlurang Europe noong Hunyo 6, 1944, nang dumaong ang Allied Powers sa Normandy, France samantalang sa Hilagang Europe ay tinalo naman ng Rusya ang mga hukbong Nazi at nasakop ang Berlin. Habang nilalabanan ni Heneral Montgomery ang mga Nazi sa Egypt, sinalakay naman ni Heneral Dwight Eisenhower ang Morocco at Algeria. Pagkaraan ng matinding labanan noong May 13, 1945 ang Hilagang Africa ay napasakamay ng mga Alyadong bansa. Samantala ang pagkatalo ng mga hukbong Italyano ay nauwi sa pagbagsak ni Mussolini. 

Ang Pagsuko ng Germany

Noong Abril 30, 1945 si Hitler na nagnais mamuno sa daigdig ay nagpakamatay sa pamamagitan ng pagbabaril kasama ang kabit nito, si Eva Braun sa isang selda. Ang digmaan sa Europe ay nagtapos noong Mayo 7, 1945 nang si Heneral Alfred Jodl, pinuno ng sandatahang lakas ng Germany ay lumagda sa isang kasunduan ng pagsuko ng Germany sa mga Alyado. Ang Mayo 8, 1945 ay idineklara bilang V-E (Victory in Europe) Day sa United States. Nang matapos ang digmaan sa Europa, ang mga alyado ay nagplano na durugin ang Japan, ang natitira sa puwersang Axis.

Ang Tagumpay sa Pasipiko

Inatake ng puwersang Amerikano at Australian ang mga lugar sa Asia-Pacific na nasakop ng Japan. Noong Agosto 6, 1945, ang United States ay nagbagsak ng bomba atomika sa Hiroshima at nasundan ng pangalawang bomba atomika na ibinagsak sa lungsod ng Nagasaki noong Agosto 9, na nagdulot ng malubhang epekto sa Japan. Hinikayat ni Pangulong Truman ang Japan na sumuko na o makaranas pa ng maraming pambobomba. Ika- 2 ng Setyembre, 1945, nilagdaan ng bansang Hapon ang mga tadhana ng pagsuko sa sasakyang U.S Missouri sa Tokyo Bay. Sumuko ang Japan noong Setyembre 2, 1945 at ito ay tinawag na V-J Day o Victory in Japan. Ito ang pormal na pagwawakas ng digmaan sa Pacific at Ikalawang Digmaang Pandaigdig.

Ang Yalta Settlement

Ang naganap na pagpupulong ng tatlong pinuno ng mga bansang nanalo sa Ikalawang Digmaang Pandaigdig ay naganap sa Yalta, bahagi ng Crimea, noong Pebrero 1945. Nagpulong sina Joseph Stalin ng Russia, Winston Churchill ng Great Britain at Franklin Roosevelt ng US upang pagpasyahan ang kapalaran ng Germany. Napagkasunduang ipatupad sa Germany ang disarmament, demilitarization o pagbabawal na magtatag ng sandatahang lakas at dismemberment o paghahati rito. Pagbabayarin din ang Germany ng $20 bilyon bilang bayad-pinsala

GAWAIN:

PANUTO: Sagutin ang mga sumusunod na katanungan at ilagay sa inyong notebook ang inyong sagot.

1. Mayroon bang nananatiling epekto sa kasalukuyan ang naganap na digmaan noon? Magbigay ng limang mga bansang mayroong tensyon sa kasalukuyan.

2. Anu-ano ang mga dapat gawin upang maiwasan ang muling pagsiklab ng isa pang digmaan?

3. Ano ang mga masamang epekto ng digmaan? May kaugnayan ba ang mga naganap na digmaan noon sa kasalukuyang panahon? Ano ang kaugnayan nito sa kasalukuyan?

4. Sakaling sumiklab ang ikatlong digmaang pandaigdig, ano ang maipapayo mo sa mga lider ng sangkot na mga bansa?

5. Bilang mag-aaral ngayon, sakaling maging lider ka sa hinaharap, paano mo haharapin ang tensyon sa West Philippine Sea?

REFERENCE

Kasaysayan ng Daigidg. Modyul ng Mag-aaral. Unang Edisyon 2014. Department of Education. Vibal Group, Inc. Philippines.

https://images.search.yahoo.com/search/images;_ylt=Awr9IlrUF79g86oAmIlXNyoA;_ylu=Y29sbwNncTEEcG9zAzEEdnRpZAMEc2VjA3BpdnM-?p=ikalawang+digmaang+pandaigdig&fr2=piv-web&fr=mcafee

https://images.search.yahoo.com/search/images;_ylt=Awr9DuRoGL9g.DQAJAxXNyoA;_ylu=Y29sbwNncTEEcG9zAzEEdnRpZAMEc2VjA3BpdnM-?p=allied+vs+axis+powers&fr2=piv-web&fr=mcafee

K TO 10 CURRICULUM: AP8-Q3-WEEK3: Banta ng Ideolohiyang Totalitaryanismo at Pasismo

Banta ng Ideolohiyang Totalitaryanismo at Pasismo 

PAMANTAYANG PANGNILALAMAN  

Naipamamalas ang pag-unawa at pagpapahalaga sa mga pangyayari at isyung pampolitika sa daigdig na nagpapatatag sa diwa ng demokrasya ng mga mamamayan 

PAMANTAYAN SA PAGGANAP  

Nakalilikha ng adbokasiyang may kaugnayan sa mga isyu at hamong pampolitika at pansibiko na nagpapatatag sa diwa ng demokrasya 

LAYUNIN: Nasusuri ang ideolohiyang totalitaryanismo bilang banta sa demokratikong pamamahala 

PAKSA!

C. Banta ng Ideolohiyang Totalitaryanismo at Pasismo 

1. Katuturan ng Totalitaryanismo 

2. Komunismo sa Russia at China 

3. Pasismo sa Italy at Nazismo sa Germany 

4. Militarismo sa Japan 

TOTALITARYANISMO

Ang totalitaryanismo ay isang sistemang pampolitika kung saan ang pamahalaan ay may ganap na kapangyarihan sa lahat ng aspeto ng buhay ng mamamayan—mula sa pampublikong pamumuhay hanggang sa pribadong kaisipan.

Mga Pangunahing Katangian ng Totalitaryanismo

• Sentralisadong kapangyarihan: Isang diktador o maliit na grupo ang namumuno.
• Kontrol sa media at impormasyon: Mahigpit na sensura at propaganda.
• Pagbabawal sa oposisyon: Walang puwang para sa pagtutol o alternatibong pananaw.
• Ideolohiyang dominante: May isang ideolohiya na ipinapatupad sa lahat ng mamamayan.
• Pagmamanman sa mamamayan: Surveillance at takot ang ginagamit upang mapanatili ang kontrol.

Mga Halimbawa sa Kasaysayan ng Totalitaryanismo ay ang Nazi Germany sa ilalim ng pamumuno ni Adolf Hitler na nakilala sa pamumunong Nazismo. Sa Soviet Union naman ay pinamunuan ni Joseph Stalin na pinalaganap ang Ideolohiyang Komunismo. Sa Italy naman pinamunuan ni Benito Mussolini ang Pasismong Italya.

Sa ilalim ng totalitaryanismo, limitado ang karapatan sa malayang pagsasalita, relihiyon, at pagkilos. Madalas itong nauugnay sa mga rehimeng mapang-api at may malawakang paglabag sa karapatang pantao.

Ang totalitarismo ay isang konseptong ginamit ng ilang siyentipikong politikal kung saan hawak ng estado ang kabuuang awtoridad sa lipunan at nagtatangkang kontrolin ang lahat ng aspekto ng pampubliko at pribadong buhay hanggang sa maaari.

Mga Pangunahing Katangian

• Ganap na kontrol ng estado sa politika, ekonomiya, edukasyon, relihiyon, at media.
• Isang ideolohiya ang ipinapatupad at pinaniniwalaan ng lahat.
• Pagmamanman at propaganda upang mapanatili ang kapangyarihan.
• Pagbabawal sa oposisyon at limitadong karapatang pantao.

KOMUNISMO SA RUSSIA AT CHINA

Ang komunismo sa Russia at China ay parehong nakaugat sa ideolohiya ni Karl Marx, ngunit nagkaroon ng magkaibang anyo at pagpapatupad batay sa kanilang kasaysayan, liderato, at kultura.

Komunismo sa Russia (Soviet Union)

Pagsisimula:

• Nagsimula noong 1917 Bolshevik Revolution, pinamunuan ni Vladimir Lenin.
• Pinalitan ang monarkiyang Tsarista at itinatag ang Union of Soviet Socialist Republics (USSR) noong 1922.

Mga Pangunahing Pinuno:

• Lenin – naglatag ng pundasyon ng komunismo.
• Stalin – nagpapatupad ng matinding kontrol, kolektibisasyon ng agrikultura, at industrialisasyon.

Katangian:

• Stalinismo: Totalitaryanismo, purges, forced labor camps (Gulag).
• Mahigpit na kontrol sa media, relihiyon, at ekonomiya.
• Layunin: gawing industriyalisado at makapangyarihan ang estado.

Komunismo sa China

Pagsisimula:

• Naipakilala sa pamumuno ni Mao Zedong matapos ang tagumpay ng Chinese Communist Party (CCP) laban sa Kuomintang noong 1949.
• Itinatag ang People’s Republic of China noong Oktubre 1, 1949.

Mga Pangunahing Pinuno:

• Mao Zedong – nagpasimula ng mga kilusang tulad ng Great Leap Forward at Cultural Revolution.
• Deng Xiaoping – nagbukas ng ekonomiya sa kapitalistang prinsipyo habang pinanatili ang kontrol ng CCP.

Katangian:

• Maoismo: Nakatuon sa mga magsasaka bilang puwersa ng rebolusyon.
• Matinding propaganda at pagsamba sa lider.
• Sa kalaunan, pinagsama ang komunismo sa market reforms (tinatawag minsan na “Socialism with Chinese Characteristics”).

Pasismo sa Italy at Nazismo sa Germany

Ang Pasismo sa Italya at Nasismo sa Germany ay parehong ideolohiyang totalitaryo na umusbong noong ika-20 siglo, ngunit may magkaibang pinagmulan, layunin, at estilo ng pamumuno.

Pasismo sa Italya

Pinuno: Benito Mussolini

Simula: 1922, nang italaga si Mussolini bilang Punong Ministro

Ideolohiya:

• Matinding nasyonalismo
• Pagsamba sa estado bilang pinakamataas na institusyon
• Pagkakaisa sa ilalim ng isang lider
• Pagkontra sa komunismo at liberalismo
• Pagsupil sa oposisyon at malayang pamamahayag

Katangian:

• Hindi nakatuon sa lahi, kundi sa kapangyarihan ng estado
• Gumamit ng propaganda, militarisasyon, at kulto sa personalidad ni Mussolini
• Layunin: muling buhayin ang dakilang Imperyong Romano

Nasismo sa Germany

Pinuno: Adolf Hitler

Simula: 1933, nang maging Chancellor si Hitler

Ideolohiya:

• Nazismo o National Socialism
• Matinding rasismo, partikular laban sa mga Hudyo
• Paniniwala sa Aryan supremacy
• Anti-komunismo, anti-demokrasya
• Totalitaryanismo at kulto sa personalidad

Katangian:

• Sistematikong pag-uusig sa mga Hudyo (Holocaust)
• Pagsakop sa mga kalapit na bansa (Lebensraum o “living space”)
• Propaganda, kontrol sa edukasyon, at militarisasyon

Militarismo sa Japan

Ang militarismo sa Japan ay isang makasaysayang ideolohiya kung saan ang militar ay naging pangunahing puwersa sa pamahalaan, lipunan, at patakarang panlabas ng bansa—lalo na noong huling bahagi ng ika-19 na siglo hanggang sa katapusan ng Ikalawang Digmaang Pandaigdig.

Ang militarismo sa Japan (日本軍国主義, Nihon gunkoku shugi) ay paniniwala na ang lakas ng militar ay katumbas ng lakas ng bansa. Ito ay naging dominante mula sa Meiji Restoration (1868) hanggang sa pagkatalo ng Japan noong 1945

Mga Katangian ng Militarismo sa Japan

• Dominasyon ng militar sa pamahalaan: Ang mga heneral at opisyal ng hukbo ay may malaking impluwensiya sa mga desisyon ng estado.
• Ekspansyonismo: Layunin ng Japan na palawakin ang teritoryo sa Asya (tinatawag na Greater East Asia Co-Prosperity Sphere).
• Pagpapalaganap ng nasyonalismo: Pagsamba sa Emperador bilang diyos at simbolo ng pagkakaisa.
• Pagkontrol sa edukasyon at media: Upang itanim ang ideolohiya ng militarismo sa kabataan.

Epekto ng Militarismo

• Nagdulot ng matinding karahasan sa mga bansang sinakop tulad ng China, Korea, at Pilipinas.
• Naging sanhi ng pagpasok ng Japan sa World War II.
• Pagkatalo noong 1945 at pagbabawal sa militarismo sa Saligang Batas ng Japan (Article 9).

TANDAAN!

Ang totalitarismo ay isang konseptong ginamit ng ilang siyentipikong politikal kung saan hawak ng estado ang kabuuang awtoridad sa lipunan at nagtatangkang kontrolin ang lahat ng aspekto ng pampubliko at pribadong buhay hanggang sa maaari.

Sa ilalim ng totalitaryanismo, limitado ang karapatan sa malayang pagsasalita, relihiyon, at pagkilos. Madalas itong nauugnay sa mga rehimeng mapang-api at may malawakang paglabag sa karapatang pantao.

Ang komunismo sa Russia at China ay parehong nakaugat sa ideolohiya ni Karl Marx, ngunit nagkaroon ng magkaibang anyo at pagpapatupad batay sa kanilang kasaysayan, liderato, at kultura.

Ang Pasismo sa Italya at Nasismo sa Germany ay parehong ideolohiyang totalitaryo na umusbong noong ika-20 siglo, ngunit may magkaibang pinagmulan, layunin, at estilo ng pamumuno.

Ang militarismo sa Japan ay isang makasaysayang ideolohiya kung saan ang militar ay naging pangunahing puwersa sa pamahalaan, lipunan, at patakarang panlabas ng bansa—lalo na noong huling bahagi ng ika-19 na siglo hanggang sa katapusan ng Ikalawang Digmaang Pandaigdig.

GAWAIN:

1. Ano ang totalitaryanismo?

2. Paano ang pamumuhay sa ilalim ng toatalitaryanismo?

3. Paano mo maihahambing ang Pasismo sa Italya, Nazismo sa Germany, at Komunismo sa Russia sa Martial Law na naranasan ng bansang Pilipinas sa panahon ni Dating Presidente Ferdinand Marcos, Sr?

4. Paano kayang naging dahilan ng pagsilang ng demokrasya ang karanasan ng mga tao sa mundo sa ilalim ng Pasismo, Nazismo, at Komunismo?

5. Kung ikaw ay presidente ng bansa, anong ideolohiya ang nais mong ipatupad sa iyong nasasakupan, Bakit?

K TO 10 CURRICULUM: AP8-Q3-WEEK2: Ang Daigdig Pagkaraan ng Digmaan

AP8-Q3-WEEK1: Ang Daigdig Pagkaraan ng Digmaan 

PAMANTAYANG PANGNILALAMAN  

Naipamamalas ang pag-unawa at pagpapahalaga sa mga pangyayari at isyung pampolitika sa daigdig na nagpapatatag sa diwa ng demokrasya ng mga mamamayan 

PAMANTAYAN SA PAGGANAP  

Nakalilikha ng adbokasiyang may kaugnayan sa mga isyu at hamong pampolitika at pansibiko na nagpapatatag sa diwa ng demokrasya 

LAYUNIN: Nabibigyang katuwiran ang naging tugon ng mga bansa sa pagharap sa iba’t ibang suliranin pagkaraan ng digmaan 

PAKSA!

B. Ang Daigdig Pagkaraan ng Digmaan 

1. Pagtatatag ng League of Nations 

2. Spanish Flu 

3. Great Depression  

 Mga Kasunduang Pangkapayapaan

        Sa pagnanais na wakasan na ang digmaan upang maibangon at maitaguyod ang Europe, naglunsad ng Peace Conference ang 32 bansa noong Enero 18, 1919 sa Paris. Namuno sa kasunduang ito ang mga nagwaging bansa at hindi pinayagang dumalo ang mga natalong bansa. Tinawag na Big Four ang mga nanguna sa pagbuo ng kasunduan. Ito ay sina Woodrow Wilson ng Estados Unidos, David Lloyd George ng Great Britain, George Clemenceau ng France at Vittorio Orlando ng Italy.

    Binalangkas ni Pangulong Woodrow Wilson ang Labing Apat na Puntos na naglalayon ng pangmatagalang kapayapaan. Kabilang sa napagkasunduan ay ang mga sumusunod:

1. Ang kasunduan na nagaganap ay dapat ipaalam sa lahat.

2. Magkaroon ng kalayaan at karapatan sa digmaan.

3. Kinakailangang tanggalin ang buwis para sa ikabubuti ng ekonomiya.

4. Kinakailangang bawasan ang sandatahan o lakas pandigma.

5. Dapat na walang kinikilingan sa mga suliranin na pangkolonya.

6. Pagnanais na magbigay ng kalayaan sa bansang Russia.

7. Pagnanais na magbigay ng kalayaan sa bansang Belgium.

8. Kagustuhan na maibalik ang Alsace-lorraine sa bansang Pransya.

9. Kailangang magkaroon ng maayos na hangganan ang bansang Italya.

10.Kagustuhan na magkaroon ng determinasyon ang mga nakatira sa Austria–Hungary.

11.Bigyan ng pagkakataon na makapagsarili ang mga bansang Balkan.

12.Bigyan ng kalayaan ang bansang Turkey sa kamay ng mga mananakop.

13.Bigyan ng kalayaan ang bansang Poland.

14.Pagtatag ng Liga ng mga Bansa.

Makalipas ang anim na buwan ay nilagdaan naman ang Treaty of Versailles noong Hunyo 28, 1919 na opisyal na nagwakas ng Unang Digmaang Pandaigdig. Sa kasunduang ito ay nakasaad ang mga sumusunod: pagbalik sa France ng Alsace at Lorraine, pagsuko ng Germany sa lahat ng kolonya nito sa Africa at Asia, pagbabawal sa Germany na bumili at lumikha ng mga armas pandigma, pagbabayad ng Germany sa Allies ng 33 bilyong dolyar sa loob ng 30 taon. Ipinataw ng Allies ang responsibilidad ng digmaan sa Germany at mga kaalyado nito.

Ang Liga ng mga Bansa

 Itinatag ito sa layuning maiwasan ang anomang alitan sa pagitan ng mga bansa na maaaring maging dahilan muli ng digmaan. Layunin din nitong ayusin sa mapayapang paraan ang di pagkakaunawaan ng mga kasaping bansa, mapalaganap ang pandaigdigang pagtutulungan, lumakas ang kooperasyon ng mga bansa lalo na sa usaping pangkalakalan. Hindi inaprubahan ng Kongreso ng Estados Unidos ang pagsali ng kanilang bansa sa Liga. Nag-umpisa ang samahan na mayroong 42 lamang na bansang kasapi. Matapos ang ilan pang mga taon, umakyat ang bilang ng mga bansang kasapi nito sa 59. Ang Great Britain at France ang pangunahing bansang gumabay sa pagtatayo ng polisiya ng mga Liga ng mga Bansa. Ang Italy at Japan ang tumayong Konseho ng samahan. Ang mga ilan sa nagawa ng Liga ng mga Bansa ay ang pagpigil ng maliliit na digmaan sa pagitan ng Finland at Sweden noong 1920, Bulgaria at Greece noong 1925 at Colombia at Peru noong 1934. Namahala din ito sa rehabilitasyon ng mga sundalo pagkatapos ng digmaan. Nagsimula na itong manghina nang tumiwalag ang Japan dahil sa pananakop nito sa Manchuria na teritoryo ng China. Maging ang paglimita sa mga sandata ng mga bansa ay hindi sinunod ng ilang kasapi sa pangambang madali silang matatalo kung sakaling lusubin sila ng kalabang bansa.

Spanish Flu

Ang Spanish Flu o Pandemya ng Trangkaso ng 1918 ay sumabay at sumunod sa pagtatapos ng Unang Digmaang Pandaigdig, kaya’t naging mas mapaminsala ang epekto nito sa buong mundo.

Kaugnayan ng Spanish Flu sa Unang Digmaang Pandaigdig:

• Nagsimula noong Pebrero 1918, habang patuloy pa ang digmaan; tumagal hanggang Abril 1920
• Pinalala ng paggalaw ng mga sundalo, masikip na kampo, at kakulangan sa kalinisan
• Pagod ang mga bansa, kulang sa medikal na kagamitan, at may trauma mula sa digmaan
• Maraming sundalo ang namatay hindi sa labanan kundi sa trangkaso mismo
• Sa halip na makabawi agad mula sa digmaan, maraming bansa ang nahirapan dahil sa pandemya
• Unang bugso ng trangkaso habang nasa gitna ng digmaan, Nagtapos ang digmaan, pero sumiklab ang ikalawang bugso ng trangkaso—mas nakamamatay, Ikatlong bugso; unti-unting humupa ang pandemya habang bumubuti ang kalagayan ng mundo.

Pagbagsak ng Stock Market

Noong taong 1920, nagkaroon ng economic boom o mabilis na pag-unlad ng ekonomiya ang United States na makikita sa mataas na halaga ng stocks. Namuhunan ang maraming tao sa pamamagitan ng pagbili ng mga stocks sa mababang halaga ng porsiyento bilang paunang pambayad at inutang naman ang iba sa stockbroker. Setyembre 1929, nakaramdam ang mga namumuhunan ng pagtaas ng presyo ng stocks, kaya’t sinimulan nilang ibenta ang mga ito dahil sa posibilidad ng pagbaba ng presyo nito sa mga susunod na araw. Nagdulot ito ng tuloy-tuloy na pagbagsak ng halaga ng stocks hanggang Oktubre 24 na nagbigay takot sa mga namumuhunan.

Dahil sa patuloy na pagbagsak ng halaga ng stocks, lahat ng mga namumuhunan ay nagnais na ibenta ang kanilang mga stocks subalit walang nais bumili. At sa loob lamang ng isang araw, 13 milyong shares ang ibinenta sa New York Stock Exchange. Ang mabilis na pagbagsak ng presyo ng mga stock ay tinawag na Wall Street Crash, hango sa pinansiyal na distrito ng New York. Noong ika-29 ng Oktubre taong 1929, tuluyang bumagsak ang New York Stock Exchange at tinawag nila itong Black Thursday.

 Bunga ng Wall Street Crash:

1. Maraming tao ang nawalan ng malaking salapi at nalugi ng maganap ang wall street crash

2. Nagsara ang mga bangko at mga negosyo

3. Maraming tao ang nawalan ng trabaho

4. Humina ang produksiyon at bumababa ang pasahod sa mga manggagawa

5. Nagdulot ng Great Depression.

Ang Great Depression

Ang Great Depression ay isang malawakang krisis pang-ekonomiya na nagsimula dahil sa pagbagsak ng stock market noong October 20, 1929. Naapektuhan nito ang halos lahat ng mamamayan ng United States. Humina ang produksiyon ng mga industriya. Umabot sa 9 milyong katao ang nawalan ng pera sa mga bangko dahil nawalan ang bangko ng pambayad. Noong taong 1933, halos ikaapat na bahagi ng mga mamamayan sa United States ay nawalan ng trabaho.

Ang taong 1933 ang pinakamalalang taon ng Great Depression dahil umabot sa 12 milyong katao ang nawalan ng trabaho. Nabawasan ang pag-angkat ng United States ng mga hilaw na materyales na nakaapekto sa mga mahihirap na bansang dumedepende sa pagbebenta ng pagkain at mga hilaw na materyales. 

Lumaganap sa buong mundo ang pagbagsak ng ekonomiya ng United States. Noong Unang Digmaang Pandaigdig, nagpautang ang mga bangko ng United States sa ibang bansa. Subalit, nang magsimula ang Great Depression, sinimulang bawiin ng United States ang mga pautang nito sa ibang bansa, gayundin ang kanilang puhunan at mga negosyo. At upang mapanatili ang dolyar sa kanilang bansa at bilhin ng mga mamamayang Amerikano ang kanilang sariling produkto, pinatawan ng mataas na taripa ng United States ang mga produktong imported. Ang patakarang ito ay nagkaroon ng epekto sa mga bansa na nagluluwas ng produkto sa United States. Naglagay rin ang mga bansa ng mataas na taripa sa kanilang mga produkto na naging sanhi ng paghina ng kalakalang pandaigdig. Nagdulot ito ng patuloy na paghina ng ekonomiya ng mundo at malawakang kawalan ng hanapbuhay. Ang Great Britain at Germany, ay kabilang sa mga bansang labis na naapektuhan. At mabilis na lumaganap sa buong mundo ang krisis.

TANDAAN!

• May apat na dahilan ang pagsiklab ng Unang Digmaang Pandaigdig: Militarismo, Nasyonalismo, Imperyalismo at Pagtatatag ng mga Alyansa. 
• Nagsimula ang Unang Digmaang Pandaigdig noong Hulyo 27, 1914 hanggang Nobyembre 11, 1918.
• May dalawang alyansang nabuo mula sa pagkakampi kampihan ng mga bansa sa Europa. Ito ay ang Triple Entente at Triple Alliance.
• Ang mga bansa sa alyansang Triple Entente ay ang France, Britain, Russia. 
• Ang mga bansa sa alyansang Triple Alliance ay ang Germany, Austria-Hungary, Italy.
• Inggit, hinala at pangamba ay mga makapangyarihang emosyon na nangibabaw sa mga bansa sa Europa kaya humantong sa pagsiklab ng Unang Digmaang Pandaigdig ang mga bansa nito. 
• Ang pangmadaliang dahilan ng pagsiklab ng digmaan ay ang pagsiklab ng labanan sa Balkan at ang pataksil na pagpatay kay Archduke Franz Ferdinand.
• Magkalabang pangkat sa digmaan ang Central Powers na binubuo ng Germany, Austria-Hungary, Bulgaria at Imperyong Ottoman at ang Allied Powers na kinabibilangan ng Great Britain, Russia at France.
• Napilitang lumagda sa Treaty of Versailles ang Germany na opisyal na pagtatapos ng Unang Digmaang Pandaigdig.  Ang pagkakabuo ng Liga ng mga Bansa ay naglalayon na isulong ang kapayapaan at pagtutulungan ng mga bansa.
• Ang epekto ng Unang Digmaang Pandaigdig ay ang pagkamatay ng milyong katao sanhi ng gutom, sakit at paghihirap. Maraming imprastraktura at ari￾arian ang nasira na nagdulot ngpaghina ng lipunan at kabuhayan. 
• Ang Spanish Flu ay mas nakamamatay kaysa sa mismong digmaan sa maraming bansa.
• Hindi pa tukoy noon ang virus, kaya’t walang bakuna o epektibong lunas.
• Sa Pilipinas, tulad ng ibang kolonya noon, limitado ang access sa medikal na tulong kaya’t maraming naapektuhan
• Ang Great Depression ay isang malawakang krisis pang-ekonomiya na nagsimula dahil sa pagbagsak ng stock market noong October 20, 1929. Naapektuhan nito ang halos lahat ng mamamayan ng United States. Humina ang produksiyon ng mga industriya. Umabot sa 9 milyong katao ang nawalan ng pera sa mga bangko dahil nawalan ang bangko ng pambayad. Noong taong 1933, halos ikaapat na bahagi ng mga mamamayan sa United States ay nawalan ng trabaho.

GAWAIN:

PANUTO: Sagutin ang mga sumusunod na katanungan. Ikomento ang inyong sagot sa comment section. Isulat din ang inyong sagot sa inyong notebook.

1. Ano-ano ang mga hakbang na isinagawa ng mga pinuno ng bansa upang wakasan ang Unang Digmaang Pandaigdig?

2. Ano ang kaugnayan ng Labing Apat na Puntos sa pagtatatag ng Liga ng mga Bansa?

3. Ano ang naging epekto ng Spanish Flu sa Unang Digmaang Pandaigdig?

4. Sa iyong palagay, makatwiran ba ang di pagpapahintulot sa mga natalong bansa na maging kabahagi sa paglulunsad ng Peace Conference?

5. Paano nagsimula ang Great Depression?

6. Kung ikaw ay isang lider ng bansa, paano mo haharapin at tutugunan ang pandemya at great depression kung sakaling maranasan ito ng iyong bansang nasasakupan?

REFERENCE

Kasaysayan ng Daigidg. Modyul ng Mag-aaral. Unang Edisyon 2014. Department of Education. Vibal Group, Inc. Philippines.

K TO 10 CURRICULUM: AP8-Q3-WEEK1: UNANG DIGMAANG PANDAIGDIG

AP8-Q3-WEEK1: UNANG DIGMAANG PANDAIGDIG

PAMANTAYANG PANGNILALAMAN

Naipamamalas ang pag-unawa at pagpapahalaga sa mga pangyayari at isyung pampolitika sa daigdig na nagpapatatag sa diwa ng demokrasya ng mga mamamayan

PAMANTAYAN SA PAGGANAP

Nakalilikha ng adbokasiyang may kaugnayan sa mga isyu at hamong pampolitika at pansibiko na nagpapatatag sa diwa ng demokrasya

A. Unang Digmaang Pandaigdig 

1. Mga Sanhi 

2. Mga Pangyayari 

3. Mga Pagbabagong dulot ng Digmaan 

Paksa: Mga Dahilan na Nagbigay Daan sa Pagsiklab ng Unang Digmaang Pandaigdig

    Ang Unang Digmaang Pandaigdig ay ang unang malawakang digmaan na nagsimula noong 1914 at nagwakas noong 1918. Ito rin ay tinawag na unang makabagong digmaan sa kasaysayan dahil dito ginamit ang mga naimbentong mga kagamitan gaya ng machine guns, poison gas, eroplanong pandigma, submarine at mga tangke. May tatlumpu’t dalawang bansa sa limang kontinente ang sumali sa digmaang ito hanggang sa pagwawakas nito. Napakalaki nang naging epekto ng digmaan sa pangkabuhayang aspeto ng Europa at higit sa lahat ay kumitil ito ng napakaraming buhay. Binago ng digmaang ito ang mapa ng buong Europa. 

Narito ang mga dahilan na nagbigay daan sa pagsiklab ng Unang Digmaang Pandaigdig:

1. Imperyalismo – Ang kompetisyon sa pag-aagawan ng mga kolonya sa Africa at Asya sa pagitan ng mga industriyal na bansa sa Europa ang nagpalalim sa tunggalian at kawalan ng tiwala ng mga bansa nito sa isa’t isa. Nag-uunahan ang mga makapangyarihang bansa na sumakop ng mga lupain at magkaroon ng kontrol sa pinagkukunang-yaman at kalakal ng Africa at Asia. Ito ay lumikha ng samaan ng loob at pag-aalitan ng mga bansa. Halimbawa nito ay ang mga sumusunod:

- Pagsalungat ng Britanya sa pag-angkin ng Germany sa Tanganyika (East Africa) sapagkat balakid ito sa balak na maglagay ng transportasyong riles mula sa Cape Colony patungong Cairo. 

- Pagtangka ng Germany na hadlangan ang pagtatatag ng French Protectorate sa Morocco dahil naiingit ito sa mga tagumpay ng France sa Hilagang Africa. 

- Pagkabahala ng England sa pagtatatag ng Berlin-Baghdad Railway dahil ito ay tila panganib sa ugnayan patungong India.

- Pagsalungat ng Serbia at Russia sa pagpapalawak ng hangganan ng Austria sa Balkan

- Pagiging kalaban ng Germany ang Great Britain at Japan sa pagsakop sa China

- Hindi natuwa ang Italy at ang Germany sa pagkakahati-hati ng Africa sapagkat malaki ang nasakop ng England at France habang maliit lamang ang sa kanila.

2. Militarismo – Kinailangan ng mga bansa sa Europa ang mga naglalakihang hukbong sandatahan sa lupa, karagatan at himpapawid upang pangalagaan ang kanilang mga teritoryo. Ang pagpaparami ng mga armas upang mahigitan ang ibang bansa ay nagpakita ng pagpili sa digmaan kaysa sa diplomasiya. Naging ugat ito upang maghinala at magmatyag ang mga karatig bansa. Sinimulang magtatag ng malalaking hukbong pandagat ang Germany na ipinagpalagay naman ng England na ito ay paghamon sa kanilang kapangyarihan bilang Reyna ng Karagatan.

3. Nasyonalismo – ang masidhing pagmamahal sa sariling bayan ay may kaakibat na positibo at negatibong epekto. Ito ay nakapaghahatid ng pagkakaisa o di kaya’y pagkakahati-hati. Ito ay isa sa mga dahilan at nagdulot ng di pagkakaunawaan ng mga bansa. Nang ito ay lumabis at naging panatikong pagmamahal sa sariling bansa, naging masidhi ang paniniwala ng mga bansa sa Europa na karapatan nilang pangalagaan ang mga kalahi nila at mamuhi sa mga bansang namumuno sa kanila. Halimbawa ay ang mga sumusunod:

- Ang aristokrasyang militar ng Germany, ang mga Junker, ay naniniwalang sila ang nangungunang lahi sa Europa. 

- Pagkamuhi ng mga Serbian dahil sa mahigpit na pamamahala ng Austria.

- Pagkakaroon ng Greek Orthodox na relihiyon sa maraming estado ng Balkan, at ang pananalita ay tulad ng mga Ruso kaya’t nakialam ang Russia sa Balkan.

4. Pagbuo ng Alyansa – dahil sa inggit, hinala at mga pangamba ng mga makapangyarihang bansa sa Europa, nabuo ang dalawang magkasalungat na alyansa. Ang mga alyansang ito ay ang Triple Entente at ang Triple Alliance. 

Ang Triple Entente ay binubuo ng mga sumusunod na bansa:

France

Britain

Russia

Ang Triple Alliance naman ay binubuo ng mga sumusunod na bansa:

Germany

Austria-Hungary

Italy 

Sa ilalim ng pagkakaroon ng mga alyansa, ang bawat kasapi ay magtutulungan kung mailalagay sa kaguluhan at mga tangkang pagsalakay sa kanilang bansa.

Pagsisimula at Pangyayari sa Unang Digmaang Pandaigdig

    Ang mga pangunahing pangyayari sa Europa na maituturing na pangunahing nakaapekto sa pagsiklab ng Unang Digmaang Pandaigdig ay ang krisis sa Bosnia noong 1908. Pinamahalaan ng Austria ang Bosnia Herzegovina noong 1908 tutol dito ang Serbia dahil nais nilang pamahalaan ang Bosnia-Herzegovina. Ang Russia ay handang tumulong sa Serbia dahil sa kanyang interes na mapasok ang Balkan Peninsula. Nakahanda namang lumaban ang Austria Hungary sa Serbia.

    Noong Hunyo 28, 1914 pinatay si Archduke Franz Ferdinand (tagapagmana ng trono ng Austria Hungary) at ang asawa nitong si Sophie habang sila ay naglilibot sa Saravejo, Bosnia Herzogovina. Ang salarin ay si Gavrilo Princip isang 19 na taong gulang na Serbian na kasapi sa Black Hand, isang lihim na organisasyong na naghahangad na tapusin ang pamumuno ng Austria-Hungary sa Bosnia Herzegovina. Dahil sa pangyayaring ito nagbigay ng ultimatum ang Austria-Hungary sa Serbia kabilang na dito ang pagiging bahagi ng mga opisyal ng Austria sa imbestigasyon ng pagpaslang ngunit di sumang-ayon ang Serbia. Noong Hulyo 28, 1914, nagdeklara ng digmaan ang Austria-Hungary laban sa Serbia. Ito na ang simula ng Unang Digmaang Pandaigdig. Dito na rin nakita ang reaksyon ng sistema ng alyansa ng mga bansa.Sinuportahan ng Russia ang Serbia. Inisip ng Russia na ang Germany ang nagtulak sa Austria-Hungary upang makipagdigma sa Serbia kayat agad itong nagpadala ng hukbo sa hangganan ng Germany. Bilang reaksyon ay nagdeklara ang Germany ng digmaan sa Russia noong Agosto 1, 1914. Batid ng Germany na tutulong ang France sa Russia kung kayat nagdeklara din ito ng digmaan sa France pagkalipas ng dalawang araw. Nagpasya naman ang Italy na maging neutral o walang kinikilingan. Sa labanang ito ay naging kalaban ng Germany ang France sa kanluran at Russia sa silangan. Ginamit ng Germany ang Schlieffen Plan na naglalayong talunin ang France sa loob ng anim na linggo matapos nito ay isusunod nila ang Russia. Dumaan sa Belgium (bansang neutral) ang Germany na ikinagalit ng Great Britain kayat nagdeklara ito ng digmaan sa Germany noong Agosto 4 at tinulungan ang Belgium at France. Nahati ang mga makapangyarihang bansa sa Europe na nasangkot sa digmaan. Ang Allied Powers na kinabibilangan ng Great Britain, France at Russia. Tinawag namang Central Powers ang Germany at Austria Hungary. Sa kalaunan ay sumali ang Japan at Italy sa Allied at ang Turkey at Bulgaria sa panig naman ng Central Powers.

Digmaan sa Kanluran

    Naganap ang pinakamainit na labanan noong Unang Digmaang Pandaigdig. Saklaw nito ang France, Switzerland at Belgium hanggang sa North Sea.

    Ang Hilagang France ay napasok ng hukbo ng Germany at nakalaban ang mga sundalong Pranses at British. Dumepensa ng mabilis ang Russia sa silangan ng halos makalapit na sa Paris ang mga Aleman. Nahati ang hukbo ng Germany kung kayat sila ay nabigong maisakatuparan ang Schlieffen Plan dahil naging mabagal at matindi ang labanan sa pagitan ng dalawang panig. Gumamit ng mga sandata tulad ng machine gun at poison gas. Maraming sundalo ang namatay sa labanang ito.

Digmaan sa Silangan

    Ang digmaang ito ay mula sa Baltic Sea hanggang sa Black Sea. Naglunsad ang Russia ng pagsalakay sa Germany. Pinamunuan ito ni Czar Nicholas II. Natalo ang hukbong Russia sa Labanan sa Tannenberg. Itinuturing itong pangunahing tagumpay ng Central Powers. Nagtagumpay naman ang hukbong Russia sa Galicia ngunit di rin nagtagal ang kanilang tagumpay. Pinahirapan sila ng mga German sa Poland at tuluyang humina at kalaunan ay bumagsak ang hukbong sandatahan ng Russia. Naging sunod-sunod ang pagkabigo ng Russia sa mga labanan. Ito ang may pinakamaraming bilang ng mga sundalong nasawi, nasugatan at nabihag na umabot sa 5.5 milyon. Naging bigo ang Russia sa mga digmaan at bumagsak din ang kanilang ekonomiya na naging dahilan ng kawalan ng tiwala ng tao sa pamumuno ni Czar Nicholas II. Siya ay bumaba sa trono noong Marso 15, 1917 na nagtapos sa Dinastiyang Romanov at ang pagsilang naman ng Komunismo sa Russia. Nakipagkasundo si Vladimir Lenin sa ilalim ng pamahalaang Bolshevik sa Germany sa pamamagitan ng paglagda sa Treaty of Brest-Litovsk. Naging kasapi ang Russia ng Central Powers at iniwan niya ang mga Alyado.

Labanan sa Labas ng Europe

    Nagnais ang mga Allies na makabawi sa Central Powers kaya’t gumawa sila ng hakbang upang makuha ang Dardanelles Strait na noon ay nasa ilalim ng Imperyong Ottoman. Tinawag itong Gallipoli Campaign subalit hindi naging matagumpay ang Allied Powers sa madugong labanang ito na ikinasawi ng tinatayang 250,000 nilang sundalo. May naganap ding labanan sa Timog Kanlurang Asya, dito natamo ng Allies ang kanilang tagumpay nang makuha nila ang Baghdad, Jerusalem at Damascus. Nagdeklara din ng digmaan ang Japan laban sa Germany at naagaw nito ang mga napasakamay naman ng France at Britain.

Digmaan sa Karagatan

    Nagkasubukang muli ang pwersa ng Germany at Britain sa Atlantic. Dinala ng Germany ang kaniyang hukbong dagat na tinawag na High Seas Fleet sa North Sea upang palubugin ang mga barko ng Britain. Ngunit ikinagulat ng mga Aleman ang naging pag- atake ng British sa baybayin ng Denmark na naging dahilan ng pag-atras ng Germany. Sa labanang ito ay maraming barko ng Britain ang lumubog kaya’t naging patas lamang ang labanan. Ang Atlantic ay nanatili pa ring kontrolado ng mga Allies.

Pagsali ng United States sa Digmaan

    Hinarang ng Germany ang mga barkong nakapaligid at patungo sa Britain. Noong Mayo 7, 1915 isang U Boat ang nagpalubog sa Lusitania, pampasaherong barko ng Britain na may sakay ding mga Amerikano. Tinatayang 1,198 katao ang namatay kabilang na ang mga pasaherong Amerikano. Isa pang pangyayari na nagtulak sa US na makibahagi sa digmaan ay nang magpadala ng telegrama ang Germany sa Mexico na sumali sa digmaan kapalit ng pangakong muling ibabalik ang mga dati nilang teritoryo na nasa ilalim ng Estados Unidos. Naging dahilan ito ng pagpasya ng United States na magdeklara ng digmaan. noong Abril 2, 1917 sa ilalim ng pamumuno ni Pangulong Woodrow Wilson.

    Patuloy ang ginawang paglusob ng Germany sa France at narating nila ang Ilog Marne noong Mayo 1918. Nagpadala ang US ng 2 milyong sundalo upang tumulong sa labanan. Napagtagumpayan ng mga Allies ang labanang ito. Dahil sa patuloy na paghina ng pwersa ng Germany ay bumaba sa pamumuno si Kaiser Wilhelm II noong Nobyembre 9, 1918. Nilagdaan ng bagong pinuno ang armistice noong Nobyembre 11, 1918 sa isang railway car sa Le Francport malapit sa Paris.

Bunga ng Unang Digmaang Pandaigdig

1. Napakalaki ng pinsala na naidulot ng Unang Digmaang Pandaigdig sa buhay at ari-arian Tinatayang 8.5 milyong katao ang namatay at 22,000,000 ang nasugatan. Marami ang namatay sa gutom, sakit at paghihirap.

2. Maraming ari-arian ang nasira. Naantala ang kalakalan. Nawasak din ang mga imprastraktura, tahanan at mga lupang pansakahan. Napakalaki ng nagastos sa digmaan na umabot sa 200 bilyong dolyar. Kung kaya’t humina ang lipunan at kabuhayan.

3. Nagwakas ang apat na dinastiya: ang Hohenzollern ng Germany, Hapsburg ng Austria- Hungary, Romanov ng Russia at Ottoman ng Turkey.

4. Pagtatag ng malayang bansa- naging malayang bansa ang Finland, Latvia, Lithuania, Estonia, Yugoslavia at Albania. 

Mga Kasunduang Pangkapayapaan

        Sa pagnanais na wakasan na ang digmaan upang maibangon at maitaguyod ang Europe, naglunsad ng Peace Conference ang 32 bansa noong Enero 18, 1919 sa Paris. Namuno sa kasunduang ito ang mga nagwaging bansa at hindi pinayagang dumalo ang mga natalong bansa. Tinawag na Big Four ang mga nanguna sa pagbuo ng kasunduan. Ito ay sina Woodrow Wilson ng Estados Unidos, David Lloyd George ng Great Britain, George Clemenceau ng France at Vittorio Orlando ng Italy.

    Binalangkas ni Pangulong Woodrow Wilson ang Labing Apat na Puntos na naglalayon ng pangmatagalang kapayapaan. Kabilang sa napagkasunduan ay ang mga sumusunod:

1. Ang kasunduan na nagaganap ay dapat ipaalam sa lahat.

2. Magkaroon ng kalayaan at karapatan sa digmaan.

3. Kinakailangang tanggalin ang buwis para sa ikabubuti ng ekonomiya.

4. Kinakailangang bawasan ang sandatahan o lakas pandigma.

5. Dapat na walang kinikilingan sa mga suliranin na pangkolonya.

6. Pagnanais na magbigay ng kalayaan sa bansang Russia.

7. Pagnanais na magbigay ng kalayaan sa bansang Belgium.

8. Kagustuhan na maibalik ang Alsace-lorraine sa bansang Pransya.

9. Kailangang magkaroon ng maayos na hangganan ang bansang Italya.

10.Kagustuhan na magkaroon ng determinasyon ang mga nakatira sa Austria–Hungary.

11.Bigyan ng pagkakataon na makapagsarili ang mga bansang Balkan.

12.Bigyan ng kalayaan ang bansang Turkey sa kamay ng mga mananakop.

13.Bigyan ng kalayaan ang bansang Poland.

14.Pagtatag ng Liga ng mga Bansa.

    Makalipas ang anim na buwan ay nilagdaan naman ang Treaty of Versailles noong Hunyo 28, 1919 na opisyal na nagwakas ng Unang Digmaang Pandaigdig. Sa kasunduang ito ay nakasaad ang mga sumusunod: pagbalik sa France ng Alsace at Lorraine, pagsuko ng Germany sa lahat ng kolonya nito sa Africa at Asia, pagbabawal sa Germany na bumili at lumikha ng mga armas pandigma, pagbabayad ng Germany sa Allies ng 33 bilyong dolyar sa loob ng 30 taon. Ipinataw ng Allies ang responsibilidad ng digmaan sa Germany at mga kaalyado nito.

Ang Liga ng mga Bansa

 Itinatag ito sa layuning maiwasan ang anomang alitan sa pagitan ng mga bansa na maaaring maging dahilan muli ng digmaan. Layunin din nitong ayusin sa mapayapang paraan ang di pagkakaunawaan ng mga kasaping bansa, mapalaganap ang pandaigdigang pagtutulungan, lumakas ang kooperasyon ng mga bansa lalo na sa usaping pangkalakalan. Hindi inaprubahan ng Kongreso ng Estados Unidos ang pagsali ng kanilang bansa sa Liga. Nag-umpisa ang samahan na mayroong 42 lamang na bansang kasapi. Matapos ang ilan pang mga taon, umakyat ang bilang ng mga bansang kasapi nito sa 59. Ang Great Britain at France ang pangunahing bansang gumabay sa pagtatayo ng polisiya ng mga Liga ng mga Bansa. Ang Italy at Japan ang tumayong Konseho ng samahan. Ang mga ilan sa nagawa ng Liga ng mga Bansa ay ang pagpigil ng maliliit na digmaan sa pagitan ng Finland at Sweden noong 1920, Bulgaria at Greece noong 1925 at Colombia at Peru noong 1934. Namahala din ito sa rehabilitasyon ng mga sundalo pagkatapos ng digmaan. Nagsimula na itong manghina nang tumiwalag ang Japan dahil sa pananakop nito sa Manchuria na teritoryo ng China. Maging ang paglimita sa mga sandata ng mga bansa ay hindi sinunod ng ilang kasapi sa pangambang madali silang matatalo kung sakaling lusubin sila ng kalabang bansa.

TANDAAN!

 May apat na dahilan ang pagsiklab ng Unang Digmaang Pandaigdig: Militarismo, Nasyonalismo, Imperyalismo at Pagtatatag ng mga Alyansa. 

 Nagsimula ang Unang Digmaang Pandaigdig noong Hulyo 27, 1914 hanggang Nobyembre 11, 1918.

 May dalawang alyansang nabuo mula sa pagkakampi kampihan ng mga bansa sa Europa. Ito ay ang Triple Entente at Triple Alliance.

 Ang mga bansa sa alyansang Triple Entente ay ang France, Britain, Russia. 

 Ang mga bansa sa alyansang Triple Alliance ay ang Germany, Austria-Hungary, Italy.

 Inggit, hinala at pangamba ay mga makapangyarihang emosyon na nangibabaw sa mga bansa sa Europa kaya humantong sa pagsiklab ng Unang Digmaang Pandaigdig ang mga bansa nito. 

 Ang pangmadaliang dahilan ng pagsiklab ng digmaan ay ang pagsiklab ng labanan sa Balkan at ang pataksil na pagpatay kay Archduke Franz Ferdinand.

 Magkalabang pangkat sa digmaan ang Central Powers na binubuo ng Germany, Austria-Hungary, Bulgaria at Imperyong Ottoman at ang Allied Powers na kinabibilangan ng Great Britain, Russia at France.

 Napilitang lumagda sa Treaty of Versailles ang Germany na opisyal na pagtatapos ng Unang Digmaang Pandaigdig.  Ang pagkakabuo ng Liga ng mga Bansa ay naglalayon na isulong ang kapayapaan at pagtutulungan ng mga bansa.

 Ang epekto ng Unang Digmaang Pandaigdig ay ang pagkamatay ng milyong katao sanhi ng gutom, sakit at paghihirap. Maraming imprastraktura at ari￾arian ang nasira na nagdulot ngpaghina ng lipunan at kabuhayan. 

GAWAIN:

PANUTO: Sagutin ang mga sumusunod na katanungan. Ikomento ang inyong sagot sa comment section. Isulat din ang inyong sagot sa inyong notebook.

1. Ano ang naging hudyat ng pagsisimula ng Unang Digmaang Pandaigdig?

2. Bakit di nagtagumpay ang Schliffen Plan ng Germany?

3. Bakit napilitan na makisangkot ang United States sa digmaan?

4. Ano-ano ang mga hakbang na isinagawa ng mga pinuno ng bansa upang wakasan ang Unang Digmaang Pandaigdig?

5. Sa iyong palagay, makatwiran ba ang di pagpapahintulot sa mga natalong bansa na maging kabahagi sa paglulunsad ng Peace Conference?

6. Ano-ano ang naging epekto ng Unang Digmaang Pandaigdig?

REFERENCE

Kasaysayan ng Daigdig. Modyul ng Mag-aaral. Unang Edisyon 2014. Department of Education. Vibal Group, Inc. Philippines.

https://images.search.yahoo.com/search/images;_ylt=Awr9DsuzXbJgBG4AeTxXNyoA;_ylu=Y29sbwNncTEEcG9zAzEEdnRpZAMEc2VjA3BpdnM-?p=UNANG+DIGMAANG+PANDAIGDIG&fr2=piv-web&fr=mcafee

https://www.twinkl.com/illustration/1914-alliances-colour-map-countries-europe-first-world-war-history-secondary-

https://www.twinkl.com/illustration/1914-alliances-colour-map-countries-europe-first-world-war-history-secondary-black-and-white