Proyekto sa Ikatlong Markahan sa Araling Panlipunan VII

PART I

PANUTO: SAGUTIN, IPALIWANAG AT IBIGAY ANG HINIHINGI NG MGA SUMUSUNOD NA KATANUNGAN:

UNANG YUGTO NG IMPERYALISMONG KANLURANIN

1. ANU-ANONG MODERNONG BANSA ANG DINAANAN NG MGA UNANG RUTA NG KALAKALAN?
2. PAANO IPINALAWAK NI MARCO POLO ANG KAALAMAN NG MGA KANLURANIN TUNGKOL SA ASYA?
3. IPALIWANAG KUNG BAKIT MATAAS ANG PRESYO SA EUROPA NG MGA KALAKAL MULA SA ASYA.
4. ANU-ANONG PAGBABAGO ANG NAGPADALI AT NAGPAGINHAWA NG PAGLALAYAG NOONG IKA-16 NA SIGLO?
5. PAANO TINULUNGAN NI PRINSIPE HENRY ANG PORTUGAL SA LARANGAN NG PAGGALUGAD?
6. BAKIT MAKABULUHAN ANG PAGLALAKBAY NI DIAS AT NI DA GAMA?
7. BAKIT MAHALAGA ANG GINTO AT PILAK SA MGA KANLURANIN?
8. BAKIT PINILI NG PORTUGAL NA SAKUPIN ANG MGA DAUNGAN SA BAYBAYING-DAGAT?
9. ANO ANG KAIBAHAN NG DIREKSYONG TINAHAK NI MAGELLAN?
10. BAKIT MAHALAGA ANG LABANAN SA PLASSEY?
11. PAANO IPINAMALAS NG MGA KANLURANIN ANG LAKAS NG LOOB SA PANAHON NG PAGGALUGAD AT PAGTUKLAS? SA ANONG SITWASYON KAILANGAN ITO NG ISANG PINUNO SA KASALUKUYAN?
12. BAKIT KAILANGAN ANG KATAPANGAN SA PAGLALAYAG AT PANANAKOP?
13. BAKIT DAPAT MAGING MAPAMARAAN ANG ISANG TAO SA ARAW-ARAW NA PAMUMUHAY?
14. ANO ANG MGA SUMUSUNOD: SIGLO, KALAKAL, PAMPALASA, COMPASS AT MERKANTILISMO?
15. NAGKAROON BA NG UGNAYAN ANG MGA KANLURANIN AT MGA ASYANO BAGO ANG IKA-16 NA SIGLO? PATUNAYAN ANG IYONG SAGOT.
16. ANU-ANO ANG UNANG RUTA NA TINALUNTON NG MGA MANLALAYAG PARA MAKARATING ANG MGA KALAKAL NG ASYA SA EUROPA?
17. BAKIT NASARA ANG MGA RUTANG PANGKALAKALAN? ANO ANG NAGING BUNGA NITO?
18. BAKIT NAPILITAN ANG MGA KANLURANIN NA HUMANAP NG BAGONG RUTA PATUNGONG INDIA AT CHINA?
19. NAGING MADALI BA ANG PAGHANAP NG BAGONG RUTA PATUNGONG ASYA? NAGING KAPAKI-PAKINABANG BA ITO? IPALIWANAG.
20. MAY PANGYAYARI BANG NAGBIGAY-DAAN SA PANAHON NG PAGGALUGAD AT PAGTUKLAS? IPALIWANAG ANG BAWAT ISA.
21. NAGING KAPAKI-PAKINABANG BA ITO SA MGA KANLURANIN? BAKIT?
22. NAGING KAPAKI-PAKINABANG BA ANG MERKANTILISMO SA MGA KANLURANIN? SA PAANONG PARAAN?
23. BAKIT MALAKI ANG PANANALIG NG MGA KANLURANIN SA MERKANTILISMO?
24. MAKATARUNGAN BA ANG LAYUNIN NG MGA KANLURANIN SA PANANAKOP SA ASYA?
25. BAKIT NAGTATAG ANG MGA KANLURANING BANSA NG MGA KOLONYA SA ASYA?
26. NAGING KAPAKI-PAKINABANG BA ANG KINAHINATNAN NG PANANAKOP NG MGA KANLURANIN SA ASYA?

PANUTO: SAGUTIN, IPALIWANAG AT IBIGAY ANG HINIHINGI NG MGA SUMUSUNOD NA KATANUNGAN:

IKALAWANG YUGTO NG IMPERYALISMONG KANLURANIN

1. ANU-ANO ANG DAHILAN NG MGA KANLURANIN SA PAGLUNSAD NG IKALAWANG YUGTO NG IMPERYALISMO?
2. ANO ANG REBELYONG SEPOY?
3. SA IYONG PALAGAY, KAAGAD BANG PUMAYAG ANG MGA BURMESE NA MAPASAILALIM SA MGA ENGLISH?
4. BAKIT KAILANGANG SAKUPIN NG ENGLAND ANG BURMA?
5. BAKIT SINAKOP NG ENGLAND ANG SINGAPORE?
6. BAKIT MAHALAGA ANG MGA DAUNGAN NG PENANG, MALACCA AT SINGAPORE SA KALAKALAN NG ENGLAND SA ASYA?
7. BANGGITIN ANG DALAWANG URI NG USAPIN KUNG SAAN HINDI MAAARING MAKIALAM ANG BRITISH RESIDENT?
8. ISA-ISAHIN ANG MGA URI NG KAAYUSAN NA GINAMIT NG ENGLAND UPANG MAPAILALIM ANG MGA ESTADO SA MALAYA.
9. IPALIWANAG ANG SPHERES OF INFLUENCE.
10. BAKIT MAKATWIRANG MAGHIMAGSIK ANG MGA PILIPINO LABAN SA MGA ESPANYOL?
11. BUMANGGIT NG LIMANG TANIM NA SAPILITANG IPINATANIM SA INDONESIA SA ILALIM NG CULTURE SYSTEM.
12. BAKIT HINANGAD NG UNITED STATES NA SAPILITANG MAGBUKAS ANG JAPAN SA MGA KANLURANIN?
13. IPALIWANAG ANG MGA SUMUSUNOD: KOLONYA, DIGMAAN, KAPITAL, MERKANTILISMO, INDUSTRIYALISASYON AT UNITED STATES?
14. BAKIT SUKDULAN ANG PAGHAHANGAD NG MGA KANLURANIN NA MAGKAROON NG KOLONYA SA ASYA?
15. KAPAKI-PAKINABANG BA ANG PRINSIPYONG PANG-EKONOMIYA NA NAGHARI SA PANDAIGDIGANG PAMILIHAN SA PANAHON NG IKALAWANG YUGTO NG IMPERYALISMO AT KOLONYALISMO NG MGA KANLURANIN SA ASYA?
16. SAANG REHIYON SA ASYA MATATAGPUAN ANG INDIA?
17. MAHALAGA BANG PAPEL ANG GINAMPANAN NG ENGLISH EAST INDIA COMPANY SA IMPERYALISMO NA NAGANAP SA INDIA?
18. BAKIT NAGHIMAGSIK ANG MGA SEPOY LABAN SA ENGLAND? ANO ANG NAGING BUNGA NG REBELYON NG 1857?
19. PAANO NABUWAG ANG ENGLISH EAST INDIA COMPANY? ANONG PAGBABAGO ANG NAGANAP SA INDIA?
20. BAKIT MAHALAGA SA ENGLAND NA SAKUPIN ANG BURMA?
21. IBIGAY ANG SANHI NG UNANG DIGMAANG ANGLO-BURMESE AT ANG NAGING BUNGA NG DIGMAAN?
22. IPALIWANAG KUNG BAKIT SUMIKLAB ANG IKALAWA AT IKATLONG DIGMAANG ANGLO-BURMESE. ANO ANG KINAHINATNAN NG DALAWANG DIGMAAN?
23. PAANO NAKATULONG SI THOMAS STAMFORD RAFFLES SA PAGTATATAG NG SINGAPORE?
24. BAKIT SINIKAP NG ENGLAND NA MASAKOP ANG MALAYA?
25. BAKIT MAHALAGA SA INTERES NG ENGLAND ANG STRAITS SETTLEMENTS?
26. PAANO NATATAG ANG FEDERATED MALAY STATES?
27. NAGING MARAHAS BA ANG REAKSIYON NG JAPAN AT CHINA NANG MANGHIMASOK ANG MGA KANLURANIN? BAKIT?
28. NAKABUTI BA SA UNITED STATES ANG PAGPAPADALA NITO KAY COMMODORE MATTHEW PERRY SA JAPAN NOONG 1853? SA PAANONG PARAAN?
29. NAKATULONG BA SA CHINA ANG KASUNDUANG NANKING AT TIANJIN? BAKIT?
30. NAGING MAHIGPIT BA ANG CHINA SA MGA MANGANGALAKAL SA KANLURANIN? BAKIT?
31. BAKIT SUMIKLAB ANG UNANG AT IKALAWANG DIGMAANG OPYO?
32. ANO ANG NAGING BUNGA NG DIGMAANG OPYO?
33. BAKIT TUMUTOL ANG MGA PILIPINO SA MGA PATAKARAN NG SPAIN SA PILIPINAS?
34. BAKIT MATAGUMPAY NA NASUPIL NG SPAIN ANG MGA REBELYON NG MGA PILIPINO?
35. SAANG REHIYON SA ASYA MATATAGPUAN ANG INDONESIA?
36. BAKIT UMIWAS ANG MGA DUTCH SA TUWIRANG PAMAMAHALA SA EAST INDIES?
37. PAANO IPINATUPAD ANG CULTURE SYSTEM SA INDONESIA? BAKIT?
38. MALAWAK BA ANG LUGAR NA SAKOP NG INDOCHINA?
39. PAANO NASAKOP NG FRANCE ANG COCHIN CHINA?
40. NAGING MAHALAGA BA ANG MGA NAGANAP SA PAGITAN NG VIETNAM AT FRANCE NOONG 1862? ANO ANG NAGING BUNGA NITO?

PANUTO: SAGUTIN, IPALIWANAG AT IBIGAY ANG HINIHINGI NG MGA SUMUSUNOD NA KATANUNGAN:

MGA EPEKTO NG IMPERYALISMO AT KOLONYALISMO SA ASYA

1. ANU-ANO ANG NAGING EPEKTO NG PANANAKOP NG MGA PORTUGUESE SA TIMOG AT TIMOG SILANGANG ASYA?
2. MAGBIGAY NG MGA EPEKTO NG PANANAKOP NG MGA ESPANYOL SA PILIPINAS.
3. ANU-ANO ANG NAGING EPEKTO NG PANANAKOP NG DUTCH SA MOLUCCAS?
4. ANO ANG IMPLIKASYON NG PAGTATAYO NG RILES NG TREN SA INDIA?
5. BAKIT TINAWAG NA DI-PANTAY ANG MGA KASUNDUAN NA NILAGDAAN NG CHINA? ANU-ANO ANG NAGING EPEKTO NITO SA CHINA?
6. ANU-ANO ANG NAGING PAGBABAGO SA TIMOG SILANGANG ASYA?
7. ANO ANG IBIG SABIHIN NG MANDATE SYSTEM?
8. PAANO BINAGO NG KRISTIYANISMO ANG PAMUMUHAY NG MGA PILIPINO?
9. MAHALAGA BA ANG PAGKAKAROON NG SENTRALISADONG PAMAHALAAN? BAKIT?
10.PAANO MO PAHAHALAGAHAN ANG REAKSIYON NG MGA ASYANO SA IMPERYALISMONG KANLURANIN?
11. IBIGAY ANG KAHULUGAN NG MGA SUMUSUNOD: REKADO, DUTCH AT MONOPOLYO.
12. LUBHA BANG NAHIRAPAN ANG REHIYON SA ASYA NA UNANG NAKARANAS NG KOLONYALISMO SA ILALIM NG PORTUGUESE? PAANO ITO NANGYARI?
13. PAANO NAPAKASAKAMAY NG PORTUGUESE ANG MOLUCCAS?
14. BUKOD SA PANANAKOP NG MGA LUPAIN, ANO PA ANG NAGING MISYON NG MGA PORTUGUESE SA ASYA?
15. NAGING MAGALING BA ANG MGA PORTUGUESE SA KANILANG PAGPAPLANO PARA MAGING GANAP ANG KANILANG MONOPOLYO SA KALAKALAN? ANO ANG KINAHINATNAN NITO?
16. MAKATARUNGAN BA ANG UNANG OBSERBASYON NG MGA ESPANYOL SA PILIPINAS? SA MGA PILIPINO?
17. ANO ANG REDUCCION?BAKIT IPINATUPAD NG MGA ESPANYOL ANG REDUCCION SA PILIPINAS?
18. PAANO BINAGO NG MGA ESPANYOL ANG PAMUMUHAY NG MGA SINAUNANG MAMAMAYAN NG PILIPINAS SA PAMAMAGITAN NG PAGLIKHA NG MGA PUEBLO?
19. MAY SULIRANING PANG-EKONOMIYA BANG KINAHARAP ANG MGA PILIPINO SA ILALIM NG PAMAHALAANG KOLONYAL NG SPAIN? ISA-ISAHIN ANG MGA ITO.
20. NAGING KAPAKI-PAKINABANG BA ANG DUTCH EAST INDIA COMPANY SA MGA DUTCH? IPALIWANAG.
21. SA ANU-ANONG BANSA SA ASYA NAKIPAG-UGNAYAN ANG MGA DUTCH? PAANO ISINAGAWA ITO?
22. NAGING MAHALAGA BA ANG RESTRIKSYON NA IPINATUPAD NG MGA DUTCH SA PRODUKSYON NG PAMPALASA? IPALIWANAG.
23. NAGING MATAGUMPAY BA ANG NETHERLANDS SA PAGPAPADALA NG KABABAIHANG DUTCH SA ASYA? BAKIT?
24. BAKIT NAKAPASOK ANG MGA ENGLISH SA INDIA?
25. BAKIT NAPALIPAT ANG SENTRO NG GAWAING PANGKABUHAYAN SA INDIA SA MGA LUGAR NA MALAPIT SA DAGAT?
26. KAPAKI-PAKINABANG BA ANG  PATAKARANG IPINATUPAD NG MGA ENGLISH NA NAGPABAGO SA KULTURANG INDIAN?
27. BAKIT NAKIPAGKASUNDO ANG CHINA SA MGA AMERIKANO NOONG 1843? PAANO ITO GINAWA?
28. PAANO NAPASAILALIM ANG MALAKING BAHAGI NG MANCHURIA SA PAMAHALAANG RUSSIA?
29. BAKIT TINAWAG NA DI-PANTAY NA KASUNDUA ANG MGA KASUNDUANG NILAGDAAN NG CHINA?
30. MABUTI BA ANG NAGING EPEKTO NG PAGLAGDA NG CHINA SA DI-PANTAY NA KASUNDUAN?
31. PAANO NAGKASUNDO SA HATIAN SA TERITORYO ANG MGA ENGLISH AT DUTCH SA TIMOG SILANGANG ASYA NOONG 1824?
32. NAGKAROON BA NG PAGBABAGO SA ANYO ANG REHIYON DAHIL SA IMPERYALISMO AT KOLONYALISMO?
33. NAGBAGO BA ANG KOMPOSISYONG ETNIKO NG MGA TAGA-TIMOG SILANGANG ASYA?
34. DUMAGSA BA SA REHIYON ANG MGA TSINO AT INDIAN NA MANGANGALAKAL, MAGSASAKA AT MANGGAGAWA?
35. KAILAN TULUYANG BUMAGSAK SA KAMAY NG MGA KANLURANIN ANG KANLURANG ASYA?
36. BAKIT HULING BUMIGAY ANG KANLURANG ASYA SA MGA EUROPEO?
37. PAANO IPINAIRAL ANG MANDATE SYSTEM SA KANLURANG ASYA? MAGBIGAY NG MGA HALIMBAWA.

PANUTO: SAGUTIN, IPALIWANAG AT IBIGAY ANG HINIHINGI NG MGA SUMUSUNOD NA KATANUNGAN:

ANG MGA BANSANG ASYANO NA HINDI NASAKOP NG MGA KANLURANIN

1. BAKIT MAHALAGA SI HARING CHULALONGKORN SA KASAYSAYAN NG THAILAND?
2. BAKIT PINAG-INTERESAN NG CHINA AT JAPAN ANG KOREA?
3. PAANO MAKIKILALA ANG ISANG MAGALING NA LIDER? SINO SA MGA LIDER SA ASYA O SA BANSA ANG MAITUTURING NA MAGALING NA LIDER? IPALIWANAG.
4. SA ANONG PANGYAYARI NAPATUNAYAN NG MGA NAGING PINUNO NG KOREA ANG KANILANG KARAPATAN SA PAGGAWA NG DESISYON?
5. ANO ANG IYONG MAITUTULONG UPANG MAPANATILI ANG KATATAGAN NG BANSA?
6. IPALIWANAG ANG MGA SUMUSUNOD: IMPERYALISMO, KASARINLAN, BANYAGA, HERMIT KINGDOM, DAEWONGUN AT GOJONG.
7. PAANO PINATATAG NG IBA'T IBANG HARI ANG THAILAND? PAANO NILA ISINAGAWA ITO?
8. PAANO NAPANATILI NG THAILAND ANG KANYANG KALAYAAN LABAN SA MGA BANSANG KANLURANIN?
9. SINU-SINO ANG HARING NAMUNO SA PANAHON NG GININTUANG PANAHON NG KOREA? BAKIT TINAWAG ITONG GININTUANG PANAHON NG KOREA?
10. BAKIT TINAGURIANG HERMIT KINGDOM ANG KOREA?
11. PAGHAMBINGIN ANG THAILAND AT KOREA SA PARAANG GINAMIT NILA SA PAGPAPANATILI NG KANILALINLAN MULA SA MGA KANLURANIN. ANO SA PALAGAY NINYO ANG HIGIT NA EPEKTIBONG PARAAN? IPALIWANAG.

PANUTO: SAGUTIN, IPALIWANAG AT IBIGAY ANG HINIHINGI NG MGA SUMUSUNOD NA KATANUNGAN:

NASYONALISMONG ASYANO

1. ANO ANG NASYONALISMO?
2. ANO ANG MAHAHALAGANG PANGYAYARI NA NAGBIGAY-DAAN SA PAG-USBONG NG NASYONALISMO?
3. BAKIT DUMAMI ANG DAMDAMING MAKABANSA?
4. ANU-ANO ANG PAMAMARAANG GINAMIT NG MGA ASYANO TUNGO SA PAGKAKAMIT NG KALAYAAN?
5. SINO SI MAO ZEDONG?
6. ANO ANG NAGING TUGON NG SHOGUNATONG TOKUGAWA SA PAGPASOK NG KRISTIYANISMO?
7. SINO SI MOHATMA GANDHI?
8. ANU-ANO ANG LAYUNIN NG KILUSANG REPORMA?
9. PAGHAMBINGIN ANG PAMAMARAAN NG PAGKAMIT NG KALAYAAN NG MALAYSIA AT BURMA SA ISANG BANDA AT NG VIETNAM AT INDONESIA SA KABILANG BANSA.
10. ANO ANG NAGING PANGARAP NG MGA KALAHING MONGOL NI GENGHIS KHAN?
11. PAANO MAIPAPAMALAS ANG PAGMAMAHAL SA BANSA SA GITNA NG KINAKAHARAP NA MGA SULIRANIN NITO?
12. ANONG GAWAIN NG ISANG KARANIWANG MAMAMAYAN ANG MAITUTURING NA ISANG KABAYANIHAN? IPALIWANAG.
13. IPALIWANAG ANG MGA SUMUSUNOD: SIGLO, SHOGUNATO, IMPERYALISMO, NASYONALISMO, DEMOKRASYA, EMPERADOR, KOLONYALISMO AT REBOLUSYON.
14. NAGING MAGITING BA ANG IMPERYALISMONG IPINAMALAS NG MGA KANLURANIN SA REHIYON? IPALIWANAG.
15. MAY MGA REBELYONG NAGANAP SA CHINA BUNGA NG IMPERYALISMONG KANLURANIN. IBIGAY ANG DAHILAN AT KINAHINATNAN NG MGA NATURANG REBELYON.
16. PAANO NAHATI ANG CHINA SA DALAWANG MAGKATALIWAS NA IDEOLOHIYA SA PAGPASOK NG IKA-20 SIGLO? NAGING MALAKING SULIRANIN BA ITO? IPALIWANAG.
17. MODELO BANG LIDER SINA SUNYAT SEN AT HENERAL CHIANG KAI SHEK? ANONG PAPEL ANG KANILANG GINAMPANAN SA KASAYSAYAN NG CHINA? ISALAYSAY ANG KANILANG GINAWA PARA SA KANILANG BANSA.
18. NAGWAGI BA ANG KOMUNISMO SA CHINA? PATUNAYAN.
19. TUMUTOL BA ANG SHOGUNATO NG JAPAN SA PAGPASOK NG MGA KANLURANIN SA BANSA? BAKIT?
20. BAKIT BUMAGSAK ANG PAMAHALAANG SHOGUNATO SA JAPAN? NAGING MAKABULUHAN BA ANG PANGYAYARING ITO SA MGA HAPONES? BAKIT?
21. PAANO NAGING MAUNLAD NA BANSA ANG JAPAN?
22. PAANO NAPATUNAYAN NA NAGING MALAKAS NA BANSA ANG JAPAN?
23. PAANO NAKINABANG ANG MGA ENGLISH SA INDIA?
24. MAY MGA IPINATUPAD ANG MGA ENGLISH NA HINDI KATANGGAP-TANGGAP SA MGA INDIAN. MAGBIGAY NG MGA HALIMBAWA.
25. MAY MGA PANGYAYARI BA NA NAGPASIDHI SA ALITAN NG MGA ENGLISH AT INDIAN? ISALAYSAY ANG MGA PANGYAYARI.
26. MAY MGA BATAYAN BA SA HATIAN NG NASYONALISMO SA INDIA? PAANO ISINAGAWA ITO?
27. NAGING MAHALAGA BA ANG PAPEL NA GINAMPANAN NI MOHANDAS GANDHI SA KASAYSAYAN NG INDIA? BAKIT SIYA TINAWAG NA MAHATMA?
28.MAHALAGA BANG PAPEL ANG GINAMPANAN NINA JAWAHARLAL NEHRU AT MOHAMED ALI JINNAH PARA MATAMO NG KANILANG BANSA ANG KALAYAAN?
29. BAKIT HINDI NAGING MAAGA ANG PAGDATING NG IMPERYALISMO SA KANLURANG ASYA?
30. KAILAN NAKALASAP NG IMPERYALISMONG KANLURANIN ANG KANLURANG ASYA?
31. PAANO NAGSIKAP ANG MGA BANSA SA KANLURANG ASYA PARA MAKAMTAN ANG MINIMITHING KALAYAAN? MAGBIGAY NG MGA HALIMBAWA.
32. NAKABUTI BA ANG PAGBABALIK NG MGA JEW O ISRAELITE SA REHIYON? IPALIWANAG.
33. NAGING KAPAKI-PAKINABANG BA SA MGA ISRAELITE ANG PAGKAKATATAG SA REPUBLIKA NG ISRAEL?
34. IBA-IBA BA ANG ANYO NG NASYONALISMO NA NABUO SA TIMOG SILANGANG ASYA? MAGBIGAY NG MGA HALIMBAWA.
35. HINDI BA MAGANDA ANG REAKSIYON NG MGA PILIPINO SA PANANAKOP NG MGA ESPANYOL SA PILIPINAS? BAKIT?
36. ISA-ISAHIN ANG MGA NAGANAP SA PILIPINAS SA PAGDATING NG IKA-19 NA SIGLO. NAKABUTI BA ITO PARA SA MGA PILIPINO? IPALIWANAG.
37. PAANO IPINAMALAS NG MGA ILUSTRADO ANG KANILANG NASYONALISMO?
38. PAANO NAKAMTAN NG PILIPINAS ANG KALAYAAN?
39. BAKIT NAKALIGTAS SA KOLONISASYON ANG THAILAND?
40. PAANO NAKAMTAN ANG KALAYAAN NG SUMUSUNOD NA MGA BANSA: MALAYSIA, BURMA O MYANMAR, INDONESIA AT VIETNAM.
41. MAGBIGAY NG MGA HALIMBAWA NA NAGBUNSOD SA GAWAING NASYONALISMO SA HILAGANG ASYA.
42. ANO ANG KATAYUAN SA KASALUKUYAN NG MGA BANSA NA SAKOP NG HILAGANG ASYA?

PANUTO: SAGUTIN, IPALIWANAG AT IBIGAY ANG HINIHINGI NG MGA SUMUSUNOD NA KATANUNGAN:

ANG ASYA AT ANG DALAWANG DIGMAANG PANDAIGDIG

1. ANO SA TINGIN MO ANG DULOT NG DIGMAAN SA MAMAMAYAN?
2. ANU-ANO ANG EPEKTO NG UNANG DIGMAANG PAGDAIGDIG SA MGA ASYANO?
3. BAKIT ITINATAG ANG LEAGUE OF NATIONS?
4. BAKIT LALONG NAGING MILITARISTIKO ANG JAPAN MATAPOS ANG UNANG DIGMAANG PANDAIGDIG?
5. ANO ANG LAYUNIN NG JAPAN SA PANANAKOP? PAANO NIYA ITO BINIGYANG-KATWIRAN?
6. BAKIT HINDI NAKUHA NG JAPAN ANG SALOOBIN AT SUPORTA NG MGA TAGA-TIMOG SILANGANG ASYA?
7. PAANO NAPABILIS NG IKALAWANG DIGMAANG PANDAIGDIG ANG PAGLAYA NG MGA BANSA SA TIMOG AT TIMOG SILANGANG ASYA?
8. PAANO IPINAKITA NG MGA ASYANO AG PAGMAMAHAL SA KANILANG BANSA SA PANAHON NG DIGMAAN?
9. PATUNAYAN NA WALANG PANALO SA ANUMANG DIGMAAN.
10. IPALIWANAG ANG MGA SUMUSUNOD: DIGMAAN, KILOS-PROTESTA, KAALYADO, MILITARISASYON, MANDATO, RACIAL EQUALITY, KASUNDUAN AT AXIS POWER.
11.  ANU-ANO ANG KAGANAPAN SA ASYA BAGO SUMIKLAB ANG IKALAWANG DIGMAANG PANDAIGDIG?
12. MALAKI BA ANG NAGING PAPEL NG HINDUISM AT ISLAM SA PAGTATAGUYOD SA KILUSANG NASYONALISMO SA INDIA? IPALIWANAG.
13. BAKIT SUMIKLAB ANG UNANG DIGMAANG PANDAIGDIG? ANU-ANO ANG NAGING EPEKTO NITO?
14.ANO ANG KAGANAPAN SA MGA BANSANG ASYANO PAGKATAPOS NG UNANG DIGMAANG PANDAIGDIG?
15. BAKIT NAGKAROON NG KASUNDUAN ANG MGA BANSA PAGKATAPOS NG UNANG DIGMAANG PANDAIGDIG? TUNGKOL SAAN ITO?
16. ANU-ANO ANG PANGYAYARING NAGBIGAY-DAAN SA PAGSIKLAB NG IKALAWANG DIGMAANG PANDAIGDIG?
17. BAKIT HINDI SINUPORTAHAN ANG JAPAN NG MGA BANSANG NASAKOP NITO SA IKALAWANG DIGMAANG PANDAIGDIG?
18. PAANO NAAPEKTUHAN NG IKALAWANG DIGMAANG PANDAIGDIG ANG MGA BANSANG KOLONYA NG MGA KANLURANIN AT JAPAN NA SUMAKOP SA ILANG BANSANG ASYANO?

PANUTO: SAGUTIN, IPALIWANAG AT IBIGAY ANG HINIHINGI NG MGA SUMUSUNOD NA KATANUNGAN:

ANG MGA PAGPUPUNYAGI NG KABABAIHAN SA ASYA

1. BAKIT BA KAILANGAN PANG IPAGLABAN NG KABABAIHAN ANG DALAWANG KARAPATANG KARANIWAN NAMANG IBINIBIGAY SA KALALAKIHAN?
2. ANO ANG DALAWANG ANYO NG PAKIKIBAKA NG KABABAIHAN?
3. BAKIT HINDI MASYADONG NABIBIGYANG-PANSIN ANG KABABAIHAN SA KASAYSAYAN?
4. ANU-ANO ANG SULIRANING KINAKAHARAP NG MGA SUFFRAGIST BAGO NAKUHA ANG KARAPATANG BUMOTO NOONG 1937?
5. ANO ANG PAPEL NI ICHIKAWA FUSAE SA KILUSANG SUFFRAGIST SA JAPAN?
6. MAGBIGAY NG DALAWANG BATAS NA NAGPABUTI SA KALAGAYAN NG MANGGAWANG KABABAIHAN SA INDIA.
7. ANO SA PALAGAY MO ANG PINAKAMALAKING HAMON SA KABABAIHAN SA KASALUKUYAN?
8. DAPAT BANG PALAWAKIN ANG KARAPATANG PULITIKAL AT PAGKAKATAONG PANGKABUHAYAN NG KABABAIHAN? PANGATWIRANAN.
9. IPALIWANAG ANG MGA SUMUSUNOD: KATALONAN, KILUSAN, KOLONYALISMO, PAKIKIBAKA, PATRIYARKAL, PEMINISMO, REPORMA, SUFFRAGIST AT TAGAPAGTAGUYOD.
10. PAGHAMBINGIN ANG DALAWANG ANYO NG PAKIKIBAKA NG KABABAIHAN SA ASYA.
11. MAKATARUNGAN BANG IPAGLABAN ANG MGA ITO?
12. BIGYANG-PUNA ANG MGA NAMAMASID SA KALAGAYAN NG KABABAIHAN SA ASYA SA KASALUKUYAN.
13. IPALIWANAG KUNG ANO ANG KILUSANG SUFFRAGIST.
14. ILARAWAN AT BIGYANG-KATWIRAN ANG ADHIKAIN NG MGA PEMINISTA.
15. NAGING MATAGUMPAY BA SA PAGKAMIT NG KANILANG LAYUNIN ANG KILUSANG LAYUNIN ANG KILUSANG SUFFRAGIST? PATUNAYAN.
16. BAKIT TINUTULAN NG SENADO NG PILIPINAS NOONG PANAHON NG AMERIKANO ANG PAGBIBIGAY SA KABABAIHAN NG KARAPATANG BUMOTO?
17. PAGHAMBINGIN ANG ASOCIACION FEMINISTA FILIPINA AT ASOCIACION FEMINISTA ILONGA.
18. IPALIWANAG ANG BAHAGING GINAMPANAN NINA CONCEPCION FELIX AT PURA VILLANUEVA KALAW SA MGA ASOSASYONG NABANGGIT.
19. NAKUHA BA NG KILUSANG SUFFRAGIST ANG SUPORTA NG KONGRESO? BAKIT?
20. MASASABI MO BANG MAKA-KILUSANG SUFFRAGIST SINA GOBERNADOR FRANK MURPHY AT MIGUEL CUENCO? PATUNAYAN.
21. MAY KAUGNAYAN BA ANG PANINIWALANG CONFUCIAN SA MABABANG PAGTINGIN SA KABABAIHAN? PANGATWIRANAN.
22. BAKIT NAPABANTOG SI ICHIKAWA FUSAE? NARARAPAT BA SIYANG HANGAAN NG KABABAIHAN? BAKIT?
23. MAY KAUGNAYAN BA ANG SEKTOR NG MILITAR SA JAPAN SA PAGKAANTALA NG PAGKAMIT NG KABABAIHAN NG KARAPATANG BUMOTO SA KANILANG BANSA? PATUNAYAN.
24. PAANO NAKATULONG ANG PANANAIG NG PWERSANG ALLIED SA JAPAN SA KARAPATAN BUMOTO NG MGA HAPONES?
25. ILARAWAN ANG KATAYUAN NG KABABAIHAN SA INDIA.
26. IPALIWANAG ANG MGA NAKATALANG REPORMANG PANLIPUNAN SA INDIA AT ANG MGA IDINULOT NITONG PAGBABAGO SA KATAYUAN NG KABABAIHAN SA BANSANG ITO:
A. INDIAN FACTORY ACT NG 1891
B. ALL INDIA COORDINATION COMMITTEE OF WORKING WOMEN
C. MINES ACT NG 1952
D. HINDU MARRIAGE ACT NG 1955
E. MATERNITY BENEFIT ACT NG 1961
27. PAGHAMBINGIN ANG DALAWA O TATLONG REPORMANG PANLIPUNAN SA INDIA AYON SA BENEPISYO O KAGINHAWAANG DULOT NITO.
28. NARARAPAT BANG MAGING IDOLO NG KABABAIHAN SI SAROJINI NAIDU NG INDIA? BAKIT?
29. MASASABI MO BANG MATAPOS NA ANG PAKIKIBAKA O KAMON SA KABABAIHAN TUNGKOL SA PAGTAMASA NG KANILANG MGA KARAPATAN? PATUNAYAN.
30. MATATAMO KAYA NG KABABAIHAN ANG KANILANG PAGPUPUNYAGING PAGKAPANTAY-PANTAY SA LIPUNAN? IPALIWANAG.
31. BAKIT MAHALAGA PARA SA KABABAIHAN NA MAGBUBUKLUD-BUKLOD AT MAGTATAG NG MGA KILUSANG PANGKABABAIHAN?
32. ANO ANG MGA PANGKALAHATANG LAYUNIN NG MGA KILUSANG PANGKABABAIHAN NA ITINATAG SA INDIA, PILIPINAS AT JAPAN?
33. IPALIWANAG ANG LAYUNIN NG SUMUSUNOD NG MGA KILUSANG PANGKABABAIHAN:
A. ALL INDIA WOMEN'S CONFERENCE
B. SHIJUFIN
C. GABRIELA
34. ANO ANG MASASABI MO UKOL SA PARTISIPASYON NG KABABAIHAN SA PAMAHALAAN?
35. GAANO KAHALAGA ANG KABABAIHAN SA WORK FORCE NG MGA BANSA SA ASYA?
36. SA IYONG PALAGAY, ANO ANG NARARAPAT NA GAWIN UPANG MAPABUTI ANG KALAGAYAN NG KABABAIHAN SA ASYA?
37. ANO ANG PAMAHALAAN O GOBYERNO?
38. IBIGAY ANG IBA'T IBANG PORMA NG PAMAHALAAN O GOBYERNO AT IPALIWANANG ANG BAWAT ISA. (10 HALIMBAWA)

PART II

ANU-ANO ANG MGA NATUTUNAN MO SA GAWAING ITO? ISA-ISAHIN.
___________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

NAKATULONG BA ITO SA IYONG PAG-AARAL? BAKIT?
___________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

KAP (KOOPERATIBA SA ARALING PANLIPUNAN)

Ang Kooperatiba sa Araling Panlipunan ay ang pagkakataon ng mga mag-aaral na makapag-ambag, makiisa, makapagpalago, makapag-impok at matuto ng mga bagay na may kinalaman sa paghahanapbuhay.

Ang gawaing itoý magbibigay liwanag at pang-unawa kung paano gumagalaw at pinapalago ang isang kooperatiba kahit sa maliit na bagay pa lamang. Kinakailangan kasi rito ang tamang pag-iisip, diskarte, pakikipagkapwa-tao, at marami pang iba.

Sa KAP, ang mga mag-aaral ay kinakailangang mag-ambagan upang mabuo ang puhunang kinakailangan upang makapagsimula ng kanilang negosyo. Ang bawat miyembro ay may kanya-kanyang mandato at responsibilidad upang mapaikot, mapaunlad, at mailako o maibenta ang kanilang produkto. Kapag naibenta na lahat ang mga produkto, ang mga miyembro ng kooperatiba ay muling bibili ng hilaw o handa nang produkto upang muling ibenta upang lumago at muling bumili ng mas maraming produkto para mas lumago ang kanilang puhunan. Sa huli, mabibigyan sila ng grado sa resulta, pamamaraan, at kaisipang nakamit nila sa pagtatapos ng markahan. Ang lahat ng kanilang ginawa, pinuhunan, pinagbentahan, pinagtulungan, kinita, karanasan, at nakamtan na bagay ay nakasulat sa pahinang ibibigay ng kanilang guro.

Layunin ng KAP na:

1. Matuto at Magkaroon ng malawak na pang-unawa ang mga mag-aaral sa isang kooperatiba;

2. Maikonekta at maikumpara ang pagbuo ng mga kabihasnang Asyano at ang pagbuo ng kanilang kooperatiba;

3. Mapalago hindi lamang ang kanilang puhunan kundi maging kanilang pakikipagkapwa-tao sa paaralan;

4. Maging ehemplo sa ibang mag-aaral sa pagtataguyod ng sarili at hindi ang maging pala-asa kaninuman;

5. Magiging simulain para sa mas malawak pang gawain sa kanila na magbibigay-tugon sa kanilang LIFELONG LEARNING.

Gabay:

1. Ang mga mag-aaral ay bubuo ng tatlo hanggang limang miyembro.

2. Ang mga miyembro na maaalis sa grupo dahil iresponsable o pinagkaisahang alisin dahil sa mali nitong nagawa ay hindi na maaaring sumali sa ibang miyembro maliban kung itoý bubuo ng sariling grupo.

3. Ang mga miyembro ay bubuo ng 50 piso na magiging simulain ng kanilang negosyo.

4. Bawat linggo, ang grupo ay magpapakita ng datos sa progress ng kanilang kooperatiba/negosyo na pipirmahan naman ng guro.

5. Ang grado ng bawat grupo ay maibibigay bago matapos ang markahan base sa kinalabasan, ginawa, pinagtulungan, karanasan, at iba pa.

Page #1

______________________________________________________________________________

KOOPERATIBA SA ARALING PANLIPUNAN (KAP)

PANGALAN NG GRUPO:__________________________________________________

	MIYEMBRO	POSISYON	AMBAG/PUHUNAN
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10

_______________________________________

PINUNO NG KOOPERATIBA/GRUPO

_______________________________________

GURO

ARALING PANLIPUNAN VII

Page #2

_____________________________________________________________________________

WEEK #: _____

DATE: _____________________

PUHUNAN
MGA BINILI / IBEBENTA
NAPAGBENTAHAN / KINITA

PAGSASALAYSAY NG KARANASAN / PANGYAYARI: _________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

______________________________________

PINUNO NG KOOPERATIBA / GRUPO

______________________________________

LAGDA NG GURO

Diary ng Isang Patay

By Teacher Bong Lopez

Tandang tanda ko pa ng mamatay si Selina. Pati ang  panahon ay nakikidalamhati sa kanya. Kahapon lamang ay maaliwalas ang kalangitan ngunit nang magsimula na ang marcha ng mga tao patungong sementeryo ay biglang pumatak na ang ulan. Palaisipan din sa mga tao kung nasaan na si Mena ang nag-iisa niyang kasama sa lumang mansyon at  katulong ng pamilya Dominguez sa loob ng mahigit limampung taon.

Si Selina ay kabilang sa pinakamayamang angkan sa aming bayan. Sa katunayan sila ang may pinakamaganda at pinakamalaking bahay sa aming Barangay. Ito ay malaking mansyon na yari sa kahoy at semento na may 2nd floor at basement. May malawak itong sala at may tatlong malalaking silid sa itaas. Lahat ay halos mapapatingin sa angking laki at ganda ng bahay ang sinomang mapadaan doon.

Nag-iisang anak lang si Selina ng mahigpit at matapobreng si Raymundo Dominguez na isang kilalang abogado at haciendero sa bayan bagama't maagang namatay ang kanyang ina dahil sa sakit sa puso. Sila ang nagmamay-ari ng halos humigit kumulang sa dalampung ektaryang lupa sa aming baryo. Kabilang na dito ang sinasaka ng aking yumaong ama na kalahating ektarya.

Si Selina ay lumaking maganda at nakakapag-aral sa isang pinakasikat na pribadong paaralansa aming bayan. Isa ako sa madaming kalalakihan na nagkakagusto sa kanya, subalit dahil sa takot sa kanyang tatay ay di ko man lang nasabi ang lihim kong nararamdaman. Marami akong nakitang umakyat ng ligaw sa kanilang tahanan. May mga enhinyero, doctor at iba pa, pero sa higpit at pihikan ng kanyang ama ay ni minsan wala kaming nabalitaang naging kanyang kasintahan. “Balak yatang gawing matandang dalaga ng tatay niya itong si Selina, ang ganda ganda pa naman.” bulong bulongan ng mga usiserang kapitbahay.

Kasalukuyan noon na nasa ikatlong taon ng kursong abogasya si Selina ng biglaang mamatay ang kaniyang ama dahil sa stroke. Nagulat ang maraming tao sa inasal niya sa lamay ng kanyang ama. Ni hindi man siya nakaramdam ng lungkot o naiyak at hindi man lang nagsuot ng pangluksang damit. “Buhay pa ang aking Daddy, natutulog lang siya” aniya ni Selina sa mga taong nakikiramay sa kanya. Isa ako sa nakiramay roon at nakasaksi sa unti-unting pagbabago ng kaisipan niya. Naaawa ang mga tao sa kanya, sa ngayon ay ulilang lubos na siya kahit pa madami silang ariarian. “Kawawa naman si Selina, parang nababaliw na yata siya, baka di niya kayang tanggapin ang pagkamatay ng kanyang ama”, bulong bulungan ng mga tao.

Umabot na ng dalawang linggo pero ayaw pa ilibing ni Selina ang kanyang ama, kaya kumilos na aming kapitan at isinangguni sa Alkalde ang problema patungkol dito. Dahil sa bisa ng isang resolusyon galing munisipyo ay sapilitang  inilibing ang ama nito. Nakayakap si Selina sa kabaong ng kanyang ama at sinasabing buhay pa siya at ipinipilit ang gustong huwag siyang ilibing, hanggang nawalan siya ng malay. Sinamantala naman ng mga tao na dalhin sa sementeryo ang labi ng kanyang ama upang doon ilagak.

Awang awa ako kay Selina ng panahong iyon, wala akong magawa kundi titigan siya habang inaalalayan ng kanilang  katulong na si Mena. Dumudugo ang aking puso sa tuwing napapatingin ako sa kanilang bakuran at nakikita ko siyang tulala at namumutla dahil sa labis na lungkot. Kung may magagawa lang sana ako ng panahon na ‘yon para aliwin siya at sabihin sa kanyang mapalad pa nga siya kaysa sa akin dahil bata pa ako ay wala na akong mga magulang.

Lumipas ang maraming buwan at taon. Hindi na makitang lumalabas ng bahay si Selina. Minsan natatanaw siyang nasa kanilang hardin o di kaya’y nasa sala lang. Huminto na siya sa pag-aaral at umaasa na lang siya sa mga upang pera at palay sa kanilang bukid tuwing anihan na tanging si Mena lang ang tumatanggap ng mga ito. Si Mena din na lang ang madalas makitang namimili ng mga kailangan sa bahay  at pag kinakausap naman ito ng mg tao ay pilit pa itong umiiwas at tikom ang bibig. Iniisip tuloy ng marami na talagang bumigay na ang utak ni Selina.

Isang araw, nabalitaan ko na kailangan nila ng hardinero. Dahil nag-iisa lang naman na ako sa buhay at hindi nakapag-aral kaya sinubukan kong pumasok sa kanila. Sa una’y tanging si Mena lang kumakausap sa akin hanggang sa lumabas si Selina. Nagulat ako ng una ko siyang nakita. Ibang iba na ang maganda’t matalinong si Selina na nakilala ko noon dahil mukhang hindi na siya nasisikatan ng araw, at napakahaba na rin ng kanyang mga buhok, may maduduming kuko at parang matagal ng hindi naligo.

Nagkapalagayan kami ng loob dahil sa maayos na pag-aalaga ko sa kanilang hardin. Kinakausap ko rin siya ng madalas at nakikinig ako sa mga out of this world niyang mga kwento. Pinapabayaan ko lang siyang magsalita dahil parang ngayon lang ulit may nakinig at umunawa sa kanya. Natutuwa naman ako dahil unti unting nagbabago si Selina. Minsan nga ay nakiusap siya sa akin na bumili ng lason sa daga dahil madami raw umaaligid na bubuwit sa kanyang kwarto. Tuwang tuwa siya ng kinabukasan ay madaming nakabulagtang daga sa loob at labas ng mansyon. Pinulot ko lahat ng mga ito at ibinaon sa likuran ng bahay.

Nagtataka ako ng minsang pinatawag Si Aira, isang baklang beautician, sa aming baryo. Pag alis ni Aira ay nagulat ako sa nakita ko. Nagpagupit pala si Selina at nagpa-pedicure at manicure. Paglabas niya sa bahay ay nakita ko siyang malinis at bumalik ang kanyang angking kagandahan. Hindi ko na nababanaag kay Selina ang sinasabi ng mga kabaryo ko na siya ay nasisiraan ng bait. Maganda siya at maayos naman makipagusap. Hindi ko maipagkakailang bumalik ang pagmamahal na dati ko ng naramdaman sa kanya. Hindi ko lang ito nasabi sa kanya dati dahil sa mahigpit at matapobre niyang ama, at isa pa sa dami ng manliligaw niya hindi niya pipiliin ang isang nakikisaka lang na katulad ko.

Naging mabilis ang pangyayari at naging magkasintahan kami ni Selina. Masaya ang bawat araw na magkasama kami. Madalas siyang magluto ng pagkain at kumakain kaming magkasama sa kanilang maluwag na kusina. Ang ngiti ni Selina ay nanumbalik. Sa wakas ay nayaya ko na rin siyang lumabas ng kanilang bahay at dumadalas kaming nakikitang lumalabas at inaangkas ko siya sa aking lumang motorsiklo. Niyaya ko siyang manood ng sine sa nag-iisang mall sa bayan lalo na noong ipalabas ang mga pelikula ni Dolphy at Panchito. Di pa rin maiwasan na makarinig kami ng mga side comment ng mga pakialamera at tsimosang mga kabaryo. Noon ay naawa sila kay Selina at ngayon naman na naging nobya ko siya mas lalo silang naawa sa kanya dahil sa dami daw ng manliligaw niya dati, sa katulad kong palaboy ang bagsak niya. Masakit para sa akin iyon. Mahal ko si Selina at kahit wala siyang pera at ari-arian mamahalin ko pa rin siya.

“Ayos ka tol ha, sabihin mo nga sa akin kwarta lang ang habol mo kay Selina no? E baliw na yun ba’t mo pa pinatos?” pambabastos na sabi ni Ato sa akin habang nag-iinuman kami minsang fiesta sa aming baryo. Nagpantig ang aking tenga at inumbagan ko siya ng sunod sunod na malalakas na suntok. Dumugo agad ang kanyang ilong at biglang nagkagulo sa loob ng plaza at pinilit akong inilabas ng mga tanod. Nagsisigaw pa din ako at dinuduro si Ato at pinagbantaang huwag na huwag siyang magpapakita sa akin at baka mapatay ko siya. Wala akong magawa noong gabing yun kundi bitbitin ang isang kwatro kantos, lagokin ito habang naglalakad  hanggang nakatulog ako sa tabi ng simbahan.

Kinabukasan, umugong ang balitang malapit na daw kaming magpakasal ni Selina. Nakikita kasi ng mga tao ang suot-suot kong engagement ring na binigay ni Selina sa akin noong nakaraang linggo. Sa halip nga na ako ang magbigay sa kanya ng singsing ay ako naman ang binigyan. Ito ay mamahalin at nakalagay sa loob ang kanyang pangalan. Alam niya siguro na wala akong pambili dahil siya rin naman ang nagbibigay ng sweldo sa akin bilang hardinero at boy nila. Usap usapan din ang pagpapatahi ni Selina ng Trahe De Buda sa bayan. Namili din daw siya ng barong tagalog, sedang pantalon, camisa de chino, balat na sinturon at sapatos, medyas at suklay na may burdang R.L. na aking inesyal. 

Pangarap ko talagang mangibang bansa. Bago pa man kami naging magkasintahan ni Selina ay mayroon na akong nakapending na application sa Saudi bilang construction worker. Nagulat ako nang minsang may dumating na sulat na nagsasabing tanggap ako. Nais ko sanang mangibang bansa ng dalawang taon upang patunayan kay Selina at sa mga kabaryo ko na kaya ko siyang buhayin sa pamamagitan ng sarili kong pera at di lang ako aasa sa kanya habambuhay. Dalamput walong taon pa lang naman ako noon at si Selina naman ay benti singko pa lang.

Ipinagtapat ko kay Selina ang balak kong pangingibang bansa. “ Ano pa ba ng kulang sa akin at iiwanan mo din pala ako? Sa tingin mo ba hindi tayo mabubuhay sa kung anong mayroon tayo ngayon? Bakit ba napaka-importante sa iyo ang sasabihin ng ibang tao?” Paiyak na bigkas ni Selina. “ Babalik din ako Selina, dalawang taon lang naman yun. Para sa atin din naman ito at isa pa bata pa ako nilalait na ako ng mga tao, wala akong mga magulang, namumulot lang ako ng mg kalakal at nakikitira lang kung kani-kanino. Ito na ang panahon na may mapapatunayan ako sa sarili ko at ibang tao.” Pagpapaliwanag ko kay Selina sabay yakap sa kanya. “Huwag mo muna akong kausapin.“ Sagot niya sa akin sabay piglas at takbo sa kanyang kwarto sa itaas habang sumisigaw ng malalakas na dinig na dinig sa labas ng kanilang bahay.

Ilang linggo din na di kami nag-usap ni Selina. Hindi ko rin siya nakikitang lumalabas ng bahay tanging si Mena lang ang nakikipagusap sa akin sa tuwing pumupunta ako sa kanila. Sinasabi niya madalas sa akin na ayaw daw akong kausapin si Selina. “Pakisabi na lang sa kanya sa Martes na ng madaling araw flight ko ha.” Sagot ko naman kay Mena. Napag-isip isip ko na mali yatang mangingibang bansa ako pero nananaig pa din sa akin na para sa ikabubuti din namin kaya ko gagawin ito. Alam ko mapapatawad din niya ako at magpapakasal kami pagkatapos ng dalawang taon pagbalik ko.

Nakaempake na lahat ng gamit ko at papeles sa malaki kong luggage nang hindi ko inaasahang isang araw bago ang aking flight papuntang Saudi ay pinuntahan ako ni Mena. Sinabihan niya ako na doon na daw ako magtanghalian sa kanila at hapunan dahil ipinaghanda ako ni Selina. Dalhin ko na din daw ang aking luggage kasi siya na daw ang maghahatid sa akin papuntang airpot mamayang madaling araw. Tuwang tuwa ako dahil alam ko nauunawaan na niya ako at pagkakataon ko din ito para makapagpaalam sa kanya ng maayos.

Dali dali akong nagbihis at hila hila ang aking luggage at pumunta sa mansyon nila Selina. Pinagbuksan ako ng gate ni Mena. Maayos ang buong bahay at malinis. Amoy na amoy ko pa ang nilulutong kalderetang kambing ni Selina kasi alam niya yun ang paborito ko. Namangha ako kasi wala namang nagbago kay Selina, hindi naman siya mukhang depressed maliban lang sa namumugto ang mata nito at halatang umiyak. “Kumusta ka na?” sabi ko sa kanya sabay yakap ng mahigpit at hinalikan ko siya sa labi. Bigla na lang siyang humagulgol ng iyak at hindi makapagsalita ng maayos. Para siyang batang paslit ng nanghihingi ng awa ng panahong iyon. “Ano pa hinihintay niyo kain na tayo tanghali na kaya.”  Nagulat kami ng tawagin ni Mena. Nagkatinginan lang kami at sabay na pumunta sa mesa na punong puno ng pagkain.

Masayang masaya ang araw na yaon. Parang hindi ako aalis bukas. Parang ayaw ko na nga umalis. Masaya ako na kasama si Selina at alam ko na magiging malungkot siya ng sobra sa pag-alis ko tulad din ng naranasan niya ng biglang mamatay ang nanay  at sunod naman ang kanyang ama na halos ikasira ng kanyang bait. Di pa naman ako patay at babalik naman ako. Pilit kong sinsabi sa sarili ko.

Sabay din kaming kumain ng hapunan at maaga kaming natulog na magkasama sa kanyang silid. Hindi ako makatulog nang gabing yun dahil binabantayan ko ang oras kailangan kasi alas onse ay aalis na kami ni Selina. Ang pagkakaalam ko kasi ay mayroon na siyang inupahang sasakyan na maghahatid sa akin sa airport. Alas dyes na ng tumayo ako at nagsuot ng damit. Alam niya na magbibihis na ako dahil malapit na ako umalis. “Teka lang at ipagtitimpla kita ng kape.” Sabi sa akin ni Selina. “Oo sige para magising ang diwa ko.” sagot ko sa kanya. Habang nabibihis ako ay pumunta siya sa kusina para kumuha kape. “Sige Hon inumin mo na tong kape.” Malambing na yaya sa akin ni Selina. Masarap ang kapeng ininum ko galing kay Selina pero sa dulo ay parang may natikman akong ibang lasa. Bigla na lang umikot ang paningin ko at animoy parang hindi ko kayang pigilan ang sobrang antok na nararamdaman ko.
   
Nagising ako, nagulat at naguluhan. Nagtanong ako sa aking sarili bakit nasa bahay na ako wala na ako sa mansyon nila Selina. Tinignan ko ang oras at alas onse pa lang at bigla akong tumakbo papunta sa bahay nila kahit madilim. Pilit kong kinakatok ang kanilang gate at sumisigaw pero hindi nila ako naririnig. Papasok sana ako sa loob ng bahay nila pero may tila malakas na kuryente pumipigil sa akin para hindi ako makapasok sa loob ng bahay nila. Pinilit ko pa ring pumasok pero sa sobrang lakas ng kuyente at tumilapon ako at nawalan ng malay.

Umaga na nang ako ay  magising dahil sa dalawang kapitbahay na naguusap sa tabi ko sa kalsada na nakatulugan ko. “Kawawa naman itong si Selina Mare, balita ko iniwan na siya ni Rene at nagflight na siya kaninang madaling araw papuntang Saudi. Naku baka masiraan na naman ng ulo yan”. Narinig kong usapan nila. Sumagot ako at sinabi kong “Hindi andito lang ako di ako natuloy sa abroad.” Pero di nila ako naririnig. Nagtataka ako parang di rin nila ako nakikita.  Ano ba ng nangyayari sa akin? Bakit ako nagkakaganito?  tanong ko sa aking sarili. Biglang lumabas si Mena sa gate para mamalengke kaya nabuhayan ako ng loob. Nilapitan ko siya at kinausap pero di niya rin din ako naririnig at nakikita. Hindi ko na alam kung ano nangyayari sa akin. Sobrang naguguluhan! Sino ang pwede kong lapitan para magpaliwanag sa akin kung bakit ako nandito sa sitwasyong ito. Bakit andito lang ako sa sa tapat ng mansyon nila Selina at di makapasok sa loob?

Pagkalipas ng dalawang araw nagulat ang mga kapitbahay sa masangsang na amoy na kanilang naaamoy galing sa bahay nila Selina. Lalo pa itong nagiging mabaho pagkalipas ng ilang araw. Amoy na amoy ko din yun at nagtataka ako. Di ko naman nakikitang lumalabas si Selina at di naman ako makapasok sa loob ng bahay para malaman ko kung ano ang nasa loob ng bahay nila na sobrang mabaho. Baka mga daga lang yon sabi ko. Pero sumangguni pa rin ang aming Kapitan sa Alkalde. “Pwede ba nating kasuhan ang taong di naliligo at di naglilinis ng kanyang bakuran?” Tugon naman ng Opisyal sa reklamo ng mga kapitbahay. Dahil walang magawa ang mga kapitbahay kitang kita ko silang kumuha ng mga timba ng tubig at nagdikdik ng bulaklak ng ilang ilang at sampaguita. Nilagyan din nila ito ng madaming kalamansi at lihim na binubuhos sa bakuran nila tuwing gabi para maibsan ang masangsang na amoy nito.

Lumipas ang ilang buwan ay nawala na din ang amoy sa bahay. Si Mena naman ay labas masok pa rin sa mansyon upang mamili. Nagulat ako ng minsan nakita ko lumabas ng bahay si Selina at umupo sa kanilang hardin. Sumigaw ako ng malakas at nagmamakaawang buksan niya ang gate pero di niya ako naririnig. Humagulgol ako pero di naman niya ako makita at madinig. Nakikita din siya ng mga kapitbahay na nagdaraan na minsan tulala at naawa sila sa kanya. Araw araw ko siyang nakikita doon at wala akong magawa kundi titigan na lang ang aking mahal na si Selina. Sa loob ng apatnapung taon ay ganoon na lang ang ginagawa ko tinititigan siya sa labas ng mansyon hanggang sa pumuti na ang mga buhok nito at kulubot na ang kanyang balat. Matanda na din si Mena pero nakakapaglakad pa rin ng maayos. Halos nabubulok na din ang bahay napapalibutan pa ito ng mga sari saring damo at baging. Nawala na talaga ang angking ganda ng mansyong ito. Kung dati ay manghang manghang sila sa disenyo ng bahay subalit ngayon naman ay kung may iba lang daan ay di sila dadaan dito, dahil parang pinamamahayan ng mga multo. Nagtataka nga ang lahat kung bakit nakakatiis tumira ang matandang sina Selina at si Mena.

Nagulat ang lahat ng minsang ibalita ni Mena na patay na si Selina. Pinuntahan ito ng aming kapitan at nakita sa siya sa kanyang tumba tumba sa sala na walang buhay. Si Mena naman ay biglang nawalang parang bula ng maipamalita na patay na si Selina. Walang mag-aasikaso sa labi ni Selina kaya napilitan silang ilapit ito sa aming Alkalde. Nagbigay siya ng libreng kabaong at sinabing ilibing na din ito kinabukasan. Kahit sa libing ni Selina ay puro awa ang bukambibig ng mga nakipaglibing. Di ko man nasilayan ang kanyang labi kasi nakasara na ang kanyang kabaong noong ilabas na ito ng kanilang bahay. Pinuntahan ko na lang ito sa sementeryo sa kanyang puntod. Ako lang ang naiwan doon. Pinagmamasdan ko habang sinasara nila ang nitso. Pag-alis ng sepulturero ay umiyak ako at humingi ng tawad sa kanya. Hindi ako umalis hanggang bigla na lang umulan ng malakas at dumilim.

Ikasiyam na araw ng kamatayan ni Selina ng makita kong maraming tao ang nagkukumpulan na papasok sa bahay nila. Nais daw nilang makita ang loob ng bahay at alamin kung bakit minsan ay may masangsang na amoy dito. Sinubukan kung sumama. Nagulat ako na wala na ang kuryenteng pumipigil sa akin at malaya akong nakapasok sa loob ng mansion nila kasabay ng madaming tao. Pagpasok ko sa loob ay pumapasok din sa isip ko ang mga masasaya’t malulungkot na alala namin ni Selina. Sa sala kung saan binurol ng isang gabi si Selina ay maayos pa naman tanging mga tuyong bulalak at malaking tarpaulin na nakaimprenta ang kanyang mukha ang makikita.  Umakyat ang lahat sa itaas na kwarto kung saan natulog kami noon ni Selina at pinahihinalang pinanggagalingan ng nakakasulasok na amoy dati.

Pagbukas ng pintuan ay kitang kita agad ang tila dekorasyon na pangkasal ng silid at halos puti lahat ng mga kurtina sa loob kahit pa sa ito ay inaagiw na dahil halatang di nililinisan. Nakita rin namin ang isang barong tagalog na nakasabit sa tabi ng isang damit pangkasal sa gilid. Nakatupi din ng maayos ang isang sedang pantalon, camisa de chino at nakaibabaw ang isang sinturon at suklay na R.L. ang inesyal. Nakita  din namin ang isang makinis na pares ng sapatos. Nanlumo ako at parang matutunaw sa aming nakita ng mapatingin kami sa kama. May isang bangkay na nakahiga sa unan at mga  buto na lamang ang natitira, pero maaninag mo ang kanyang posisyon na nakayakap ito. Sa tabi naman ng ulo nito ay may isang unang nakalubog na tila ba matagal ng hinihigaan at punong puno ng mahahaba at mapuputing mga buhok. “ Diyos ko po, patawarin mo po kami.” Sigaw ng isang kapitbahay na pumasok sa silid.

Nakita ko sa daliri ng bangkay ang singsing na binigay sa akin ni Selina at sa maliit na mesang nasa tabi ng higaan ang baso na pinagtimplahan ng kape. Bigla akong umiyak ng malakas at naawa sa aking sarili pagkat napagtanto kong apatnapung taon na palang akong patay.  Biglang nagliwanag ang buo kong paligid at nakarinig ako ng tinig “Anak, halika ka na’’, at biglang unti unti akong pumapaitaas. Nang ako’y nasa alapaap na ay tanaw ko sa malayo ang isang matandang babaeng may puting buhok at hawak hawak sa magkabilang kamay ng dalawang demonyong may sungay at sumigaw ng malakas na “Rene, Patawarin mo ako!!!”

PAG-USBONG NG NASYONALISMO AT PAGLAYA NG MGA BANSA SA TIMOG AT KANLURANG ASYA

Nasyonalismo sa Asya

Ang pananakop, pagpapasailalim sa kapangyarihan at pagsasamantala ng mga bansang Kanluranin sa mga bansayang Asyano, ang nagbigay-daan sa pag-usbong ng nasyonalismo sa Asya.

Nasyonalismo - Ito ay tumutukoy sa damdaming makabayan na maipakikita sa masidhing pagmamahal at pagpapahalaga sa Inang-Bayan.

Dalawang Uri ng Nasyonalismo

Defensive Nationalism - uri ng nasyonalismo na ipinagtatanggol ang bayan laban sa mga mananakop tulad ng ginawa ng mga Pilipino laban sa mga Kastila, Amerikano, at Hapon.

Aggressive Nationalism - Ito’y uri ng nasyonalismo na mapusok at layong makapanakop o mapalaki ang teritoryo ng kanilang bansa tulad na lamang na minsang ginawa ng mga Hapon sa ating bansa.

Pag-usbong ng Nasyonalismo sa Timog Asya: Nasyonalismo sa India

Ang pananakop ng mga Ingles sa India ang nagbigay-daan upang magising ang diwa ng nasyonalismo rito. May iba’t iba mang wika ar relihiyon ang mga ito, sila ay kumilos at nagkaisa upang umunlad at makabuo ng isang malayang bansa.

Suttee o Sati - Ang pagsama ng balong babae sa pagsunog sa labi ng kanyang asawa hanggang mamatay.

Rebelyong Sepoy - Ang pag-aalsa ng mga sundalong Indian sa mga Ingles bilang pagtutol sa pagtatangi ng lahi o racial discrimination.

Amritsar Massacre - Nasawi ang 379 katao at 1,200 namang sugatan sa pamamaril ng mga sundalong Ingles habang nasa isang selebrasyon ang mga ito.

Taong 1935 nang pagkalooban ng mga Ingles ang mga Indian ng pagkakataong mamahala sa India. Subalit hindi sila nasiyahan sa pagbabagong ito kung kaya’t nagpatuloy sa paghingi ng kalayaan hanggang sa ito ay nakamtan noong Agosto 15, 1947. Lumaya ito sa kamay ng mga Ingles at pinamunuan ni Jawaharlal Nehru. Kaalinsabay nito ang pagsilang ng bansang Pakistan na nabigyan din ng kalayaan sa ilalim naman ng pamumuno ni Mohammed Ali Jinnah.

Nasyonalismo sa Kanlurang Asya

Hindi agad naipakita ng mga bansa sa Kanlurang Asya ang nasyonalismo dahil karamiha’y hawak pa ng malakas at matatag na Imperyong ottoman bago pa man masakop ng mga Kanluranin noong 1918. Ang nasyonalismo sa Kanlurang Asya ay pinasimulan ng mga Arabo, Iranian, at mga Turko bago pa man ang Unang Digmaang pandaigdig.

Sistemang Mandato - Pagpapasailalim ng isang nasakop na bansa sa patnubay ng isang bansang Europeo bago pa man maging malaya at makapagsarili.

Holocaust - Ang sistematiko at malawakang pagpatay ng mga German Nazi sa mga Jew o Israelite.

Zionism - Ang pag-uwi sa Palestine ng mga jew mula sa iba’t ibang panig ng daigdig.

Mga Nasyonalista sa Timog at Kanlurang Asya

Mohandas Karamchad Gandhi

-Nangunang Lider Nasyonalista sa India

-Nagpakita ng mapayapang paraan sa paghingi ng kalayaan

-Naniniwala sa ahimsa at satyagraha

-sinimulan ang civil disobedience o hindi pagsunod sa pamahalaan sa mapayapang pamamaraan.

Mohamed Ali Jinnah

-Ama ng Pakistan

-Isang abogado at pandaigdigang lider

-namuno sa Muslim League noong 1905

-namuno upang mapalaya ang Pakistan mula sa India

-Itinanghal na kauna-unahang gobernador heneral ng Pakistan

Mustafa Kemal Ataturk

-nagbigay-daan sa kalayaan ng Turkey sa kabila na ang bansang ito ay binalak paghati-hatian ng mga Kanluraning bansa tulad ng France, Great Britain, Greece, at Armenia.

-Tumawag ng halalang pambansa at hiwalay na parliament at dito nagsilbi bilang tagapagsalita.

-Sa Grand National Assembly ng Turkey, nabigyang-daan mapakilos ng Turkong Militar na hingin ang kalayaan ng kanilang bansa.

Ayatollah Rouhollah Mousari Khomeini

-kinilala bilang isa sa mga malupit na lider noong ika-20 siglo

-kasama sa mga pagkilos at pagbatikos sa mga karahasang isinasagawa ng kanilang Shah sa mamamayan

-binatikos niya ang tahasang pagpanig at pangangalaga ng Shah sa interes ng mga dayuhan tulad ng United States

Ibn Saud

-Kauna-unahang hari ng Saudi Arabia

-nagpangalan ng Saudi Arabia sa kanyang bansa

-naging neutral sa panahon ng ikalawang digmaang pandaigdig

-pinatunayan na ang pagmimina ng langis sa bansa ang pinakamayaman sa daigdig na nakatulong upang ito ay magkaroon ng pambansang pag-unlad.

LM: 222-233